Tăng nhất A-hàm, thiên Một Pháp
(Hòa thượng Thích Đức Thắng dịch, Thượng tọa Tuệ Sỹ chú thích)

PHẨM THANH TÍN SĨ [1]

1. Ưu-bà-tắc đệ nhất trong hàng đệ tử của Ta, người đầu tiên nghe pháp dược [2] mà chứng thành Hiền thánh, chính là thương khách Tam Quả.[3]
2. Trí tuệ đệ nhất, chính là Gia chủ Chất-đa.[4]
3. Thần đức đệ nhất, chính là Kiền-đề A-lam.[5]
4. Hàng phục ngoại đạo, chính là Gia chủ Quật-đa.[6]
5. Thường nói pháp sâu, chính là Gia chủ Ưu-ba-quật.[7]
6. Thường tọa thiền tư duy, chính là Ha-Xỉ A-la-bà.[8]
7. Hàng phục bọn ma [9], chính là Gia chủ Dũng Kiện.[9]
8. Phước đức sung mãn, chính là Gia chủ Xà-lợi.[11]
9. Chủ đại đàn thí, chính là Gia chủ Tu-đạt.[12]
10. Thành tựu môn tộc, chính là Gia chủ Mẫn-dật.[13]
11. Ưa hỏi nghĩa thú, chính là Bà-la-môn Sanh Lậu.[14]
12. Lợi căṇ thông minh, chính là Phạm-ma-du.[15]
13. Tín sứ của chư Phật, chính là Ngự Mã Ma-nạp.[16]
14. Xét thân vô ngã, chính là Bà-la-môn Hỷ Văn Cầm.[17]
15. Bàn luận không ai hơn, chính là Bà-la-môn Tỳ-cừu.[18]
16. Hay sáng tác kệ tụng, chính là Gia chủ Ưu-bà-ly. Nói năng nhanh lẹ, cũng là Gia chủ Ưu-bà-ly.[19]
17. Thích bố thí của báu tốt, không có lòng tiếc, chính là Gia chủ Thù-đề.[20]
18. Kiến lập gốc thiện, chính là Ưu-ca Tỳ-xá-ly.[21]
19. Hay nói pháp vi diệu, chính là Ưu-bà-tắc Tối Thượng Vô Úy.[22]
20. Những điều nói ra không sợ, khéo xem xét căn cơ mọi người, chính là đại tướng lãnh Đầu-ma thành Ty-xá-ly.[23]
21. Vui ban ân huệ, chính là vua Bình-sa.[24]
22. Sở thí ít ỏi, chính là vua Quang Minh.[25]
23. Kiến lập gốc lành, chính là vua Ba-tư-nặc.[26]
24. Được tín tâm thiện vô căn [27], khởi lòng hoan hỷ, chính là vua A- xà-thế.[28]
25. Chí tâm hướng về Phật, ý không biến dịch, chính là vua Ưu-điền.[29]
26. Thừa sự chánh pháp, chính là Vương tử Nguyệt Quang.[30]
27. Cung phụng Thánh chúng, ý luôn bình đẳng, chính là vương tử Tạo Kỳ-hoàn.[31]
28. Thường thích giúp người, hơn là tự vì mình, chính là vương tử Sư Tử.[32]
29. Khéo phụng kính người, không phân cao thấp, chính là vương tử Vô Úy.[33]
30. Tướng mạo đoan chánh, đẹp đẽ hơn người, chính là vương tử Kê-đầu.[34]
31. Thường hành tâm từ, chính là Gia chủ Bất-ni.[35]
32. Tâm thường bi niệm tất cả các loài, chính là Thích chủng Ma- ha-nạp.[36]
33. Thường hành tâm hoan hỷ, chính là Thích chủng Bạt-đà.[37]
34. Thường giữ tâm không mất thiện hành, chính là Ưu-bà-tắc Tỳ- xà-tiên.[38]
35. Khả năng hành nhẫn nhục, chính là Đại tướng Sư Tử.[39]
36. Luận biện nhiều đề tài, chính là Ưu-bà-tắc Tỳ-xá-ngự.[40]
37. Im lặng như Hiền thánh, chính là Ưu-bà-tắc Nan-đề-bà-la.[41]
38. Siêng tu hạnh lành không dừng nghỉ, chính là Ưu-bà-tắc Ưu-đa-la.[42]
39. Các căn tịch tĩnh, chính là Ưu-bà-tắc Thiên-ma.[43]
40. Người chứng quả cuối cùng trong hàng đệ tử của Ta, chính là Câu-di-na Ma-la.[44]

----------
GHI CHÚ:
[1] Về các ưu-bà-tắc đệ nhất, tham chiếu Pāli A.1.14. 6] (R. i. 26).
[2] 法藥 pháp dược: thuốc là pháp
[3] Tam Quả 三果. Pāli, hai thương khách Tapussa-Bhallika, hình như bản Hán đọc là Ta(ya?)pussa-Phalika.
[4] Chất-đa 質多. Pāli: Citta-gahapati. Nhưng A.i. 26] nói là đệ nhất thuyết pháp (dhammakathikānaṃ).
[5] Kiền-đề A-lam 犍提阿藍.
[6] Quật-đa 掘多.
[7] Ưu-ba-quật 優波掘.
[8] Ha-Xỉ A-la-bà 呵侈 阿 羅婆 . Pāli: Haṭṭhaka (Haṭṭhi theo bản Hán) Āḷavaka; A.i. 26: đệ nhất hành bốn nhiếp sự để đoàn kết đại chúng.
[9] Để bản: Ma cung 魔宮. TNM: Ma hoạn .
[10] Dũng Kiện 勇健.
[11] Xà-lợi 闍利.
[12] Tu-đạt 須達. Pāli: Sudatta, tên thật của Cấp Cô Độc.
[13] Để bản: Mẫn- thố 泯兔. TNM: Mẫn dật.
[14] Sanh Lậu 生漏. Sanh Lậu 生漏, bản Minh chép là Sanh Mãn. Có lẽ là Bà-la-môn Sanh Lậu được thấy trong Tạp, kinh 737, 739, 757. Pāli: Jāṇussoṇi. Bản Hán đọc là Jānāsava.
[15] Phạm-ma-du 梵摩俞. Pāli: Brahmāyu, cf. M.iii.133.
[16] Ngự Mã Ma-nạp 御馬摩納.
[17] Hỷ Văn Cầm喜聞笒.
[18] Tỳ-cừu 毘裘.
[19] Ưu-bà-ly 優婆離. Pāli: Upāli-gahapati. Cf. M.i.371.
[20] Thù-đề 殊提.
[21] Ưu-ca Tỳ-xá-ly 優迦毘舍離. Pāli: Ugga-Vesālika, đệ nhất bố thí vật thích ý (mānapadāyakānaṃ).
[22] Vô Úy 無畏.
[23] Đầu-ma 頭摩.
[24] Tỳ-sa vương 毘沙王. Pāli: Bimbisāra.
[25] Quang Minh 光明.
[26] Ba-tư-nặc 波斯匿. Pāli: Pasenadī.
[27] A-xà-thế 阿闍世. Do giết cha, đã đoạn thiện căn, nhưng về sau tin Phật nên nói là thiện vô căn. Xem Trường A-hàm 17, T1n1, tr. 109b26. Cf. Pāli, D.i. 49.
[28] Pāli: Ajātasatta.
[29] Ưu-điền 優填. Pāli: Udena.
[30] Nguyệt Quang 月光.
[31] Tạo Kỳ-hoàn Vương tử 造祇洹. Pāli: Jeta.
[32] Sư Tử 師子.
[33] Vô Úy 無畏. Pāli: Abhaya-kumāra.
[34] Kê-đầu 雞頭.
[35] Bất-ni 不尼
[36] Ma-ha-nạp (Ma-ha-nam) Thích chủng 摩訶納釋種. Pāli: Mahānāma-Sakka.
[37] Bạt-đà 拔陀.
[38] Tỳ-xà-tiên 毘闍先.
[39] Sư Tử Đại tướng 師子大將. Pāli: Sīha-senapati.
[40] Tỳ-xá-ngự 毘舍御. Pāli: Visākha, cf. M.i..299.
[41] Nan-đề-bà-la 難提婆羅
[42] Ưu-đa-la 優多羅
[43] Thiên-ma 天摩.
[44] Câu-di-na Ma-la 拘夷那摩羅, có lẽ chỉ một người Mạt-la ở Câu-thi-na. Pāli: Kusināgara-Malla. [Đó là ông Subhada người xứ Malla ở Kusinara – Bình Anson]

* * *

PHẨM THANH TÍN NỮ [1]

1. Ưu-bà-di đệ nhất trong hàng đệ tử của Ta, người đầu tiên thọ trì đạo mà chứng quả, chính là Ưu-bà-di [2] Nan-đà Nan-đà-bà-la.[3]
2. Trí tuệ đệ nhất, chính là Ưu-bà-di Cửu-thọ-đa-la.[4]
3. Thường thích tọa thiền, chính là Ưu-bà-di Tu-tỳ-da-nữ.[5]
4. Huệ căn tỏ rõ, chính là Ưu-bà-di Tỳ-phù.[6]
5. Kham năng nói pháp, chính là Ưu-bà-di Ương-kiệt-xà.[7]
6. Khéo diễn nghĩa kinh, chính là Ưu-bà-di Bạt-đà-sa-la Tu-diệm- ma.[8]
7. Hàng phục ngoại đạo, chính là Ưu-bà-di Bà-tu-đà.[9]
8. Âm vang trong suốt, chính là Ưu-bà-di Vô Ưu.[10]
9. Hay luận giải nhiều đề tài, chính là Ưu-bà-di Bà-la-đà.[11]
10. Dõng mãnh tinh tấn, chính là Ưu-bà-di Tu-đầu.[12]
11. Cúng dường Như Lai, chính là Phu nhân Ma-lợi.[13]
12. Thừa sự chánh pháp, chính là Phu nhân Tu-lại-bà.[14]
13. Cúng dường Thánh chúng, chính là Phu nhân Xả-di.[15]
14. Chiêm ngưỡng Hiền sĩ quá khứ tương lai, chính là Phu nhân Nguyệt Quang.[16]
15. Đàn việt đệ nhất, chính là Phu nhân Lôi Điện.[17]
16. Luôn hành từ tam-muội, chính là Ưu-bà-di Ma-ha Quang.[18]
17. Hành bi tâm, hằng thương xót, chính là Ưu-bà-di Tỳ-đề.[19]
18. Tâm hỷ không dứt tuyệt, chính là Ưu-bà-di Bạt-đề.[20]
19. Hành nghiệp thủ hộ, chính là Ưu-bà-di Nan-đà Mẫu.[21]
20. Được tín giải thoát, chính là Ưu-bà-di Chiếu Diệu.[22]
21. Thường hành nhẫn nhục, chính là Ưu-bà-di Vô Ưu.[23]
22. Hành Không tam-muội, chính là Ưu-bà-di Tỳ-thù-tiên.[24]
23. Hành Vô tưởng tam-muội [25], chính là Ưu-bà-di Ưu-na-đà.[26]
24. Hành Vô nguyện tam-muội, chính là Ưu-bà-di Vô Cấu.[27]
25. Thích dạy dỗ người, chính là Ưu-bà-di Phu nhân Thi-lợi.[28]
26. Khéo hay trì giới, chính là Ưu-bà-di Ương-kiệt-ma.[29]
27. Dung mạo đoan chánh, chính là Ưu-bà-di Lôi Diệm.[30]
28. Các căn tịch tĩnh, chính là Ưu-bà-di Tối Thắng.[31]
29. Nghe nhiều, biết rộng, chính là Ưu-bà-di Nê-la.[32]
30. Thường sáng tác kệ tụng, chính là Ưu-bà-di Tu-ma-ca-đề Tu-đạt Nữ.[33]
31. Không chỗ khiếp nhược, cũng là Ưu-bà-di Tu-đạt Nữ.[34]
32. Ưu-bà-di thủ chứng cuối cùng trong hàng Thanh văn của Ta, chính là Ưu-bà-di Lam.[35]

----------
GHI CHÚ:
[1] Về các Ưu-bà-di đệ nhất. A. 1. 14. 7.
[2] Nguyên trong bản: Ưu-bà-tư 優婆斯.
[3] Nan-đà Nan-đà-bà-la 難陀難陀婆羅. Không rõ tiểu sử. Pāli, A.i. 25: Nữ quy y đầu tiên là Sujātā Seniyadhīta.
[4] Cửu-thọ-đa-la 久壽 多羅 . Pāli: Khujjuttarrā, đa văn đệ nhất (bahussutānaṃ).
[5] Tu-tỳ-da-nữ 須毘耶. A.i.26: đệ nhất tọa thiền, Uttarā Nandamātā. Hán có thể đồng nhất với Suppiyā của Pāli, cf. Vin. 1. 216, Xem Tứ phần 42, T22n1428, tr. 868c7.
[6] Tỳ-phù 毘浮.
[7] Ương-kiệt-xà鴦竭闍.
[8] Bạt-đà-sa-la Tu-diệm-ma 跋陀娑羅須焰摩.
[9] Bà-tu-đà 婆修陀.
[10] Vô Ưu 無優.
[11] Bà-la-đà婆羅陀.
[12] Tu-đầu 須頭.
[13] Ma-lợi 摩利. Pāli: Mallikā.
[14] Tu-lại-bà 須賴婆.
[15] Xả-di 捨彌.
[16] Nguyệt Quang 月光.
[17] Lôi Điện 雷電. A.i. 26: đệ nhất bố thí, Visākhā.
[18] Để bản: Ma-ha Quang 摩訶光. TNM: Ma ha tiên. Pāli, A.i. 26: đệ nhất hành từ vô lượng, Sāmāvatī (mettāvihārinaṃ).
[19] Tỳ-đề 毘提.
[20] Bạt-đề 拔提.
[21] Nan-đà Mẫu 難陀母. Pāli: (Uttarā) Nandamātā.
[22] Chiếu Diệu 照曜.
[23] Vô Ưu 無優.
[24] Tỳ-thù-tiên 毘讎先.
[25] 無想三昧 vô tưởng tam-muội, tức là vô tướng tam-muội, PāIi: animittasamādhi.
[26] Ưu-na-đà 那陀.
[27] Vô Cấu 無垢.
[28] Thi-lợi 尸利.
[29] Ương-kiệt-ma 鴦竭摩.
[30] Lôi Diệm 雷焰.
[31] Tối Thắng 最勝.
[32] Nê-la 泥羅.
[33] Tu-ma-ca-đề Tu-đạt Nữ 脩摩迦提須達女.
[34] Tu-đạt Nữ 須達女.
[35] Lam 藍.

Bản dịch của Hòa thượng Thích Thanh Từ (lược trích)

PHẨM THANH TÍN SĨ (ƯU-BÀ-TẮC)

Trong đệ tử của Ta, người đầu tiên nghe pháp dược mà chứng Hiền thánh là Thương khách Tam Quả. Trí tuệ bậc nhất là Trưởng giả Chất-đa. Thần đức bậc nhất là Kiền-đề-a-lam. Hàng phục ngoại đạo là Trưởng giả Quật-đa. Hay thuyết những pháp sâu xa là Trưởng giả Ưu-ba-quật. Hằng tọa thiền suy tư là Ha-xỉ-a-la-bà. Hàng phục ma cung là Trưởng giả Dũng Kiện. Phước đức tràn đầy là Trưởng giả Ðồ-lợi. Ðại thí chủ là Trưởng giả Tu-đạt (Cấp Cô Ðộc). Môn tộc thành tựu là Trưởng giả Mẫn-dật.

(…) Thích hỏi nghĩa thú là Bà-la-môn Sanh Lậu. Lợi căn thông minh là Phạm-ma-du. Chư Phật tin cậy sai khiến là Ngự-mã-ma-nạp. Biết thân vô ngã là Bà-la-môn Hỷ Văn Cầm. Nghị luận hơn người là Bà-la-môn Tỳ-cừu. Hay làm kệ tụng là Trưởng giả Ưu-ba-ly. Nói năng mau lẹ cũng là Trưởng giả Ưu-ba-ly. Thích cho báu tốt, không có lẫn tiếc là Trưởng giả Thù-đề. Kiến lập gốc lành là Ưu-ca-tỳ-xá-ly. Hay thuyết diệu pháp là Ưu-bà-tắc Tối Thượng Vô Úy. Thuyết giảng không sợ hãi, khéo quan sát căn cơ của người là đại tướng lãnh của thành Tỳ-xá-ly tên Ðầu-ma.

(…) Vui thích ban bố ân huệ là Bình-sa Vương. Bố thí ít ỏi là vua Quang Minh. Kiến lập gốc lành là vua Ba-tư-nặc. Ðược niềm tin tốt lành không căn cứ, khởi lòng hoan hỉ là vua A-xà-thế. Chí tâm hướng về Phật, ý không biến đổi là vua Ưu-điền. Thừa sự chánh pháp là vương tử Nguyệt Quang. Cung phụng Thánh chúng, ý hằng bình đẳng là vương tử tạo Kỳ-hoàn. Thường ưa giúp người khác, không vì chính mình là vương tử Sư Tử. Khéo cung phụng người không có tâm cao thấp là vương tử Vô Úy. Nhan mạo đoan chánh, thù thắng hơn người là vương tử Kê-đầu.

(…) Hằng hành tâm từ là Trưởng giả Bất ni. Tâm hằng thương nhớ tất cả mọi loài là họ Thích Ma-ha-nạp. Thường hành tâm hỷ là họ Thích Bạt-đà. Thường hành tâm xả, không làm mất hạnh lành là Ưu-bà-tắc Tỳ-xà-tiên. Kham nhậm hành nhẫn nhục là đại tướng Sư Tử. Hay luận mọi chuyện là Ưu-bà-tắc Tỳ-xá-ngự. Im lặng như hiền thánh là Ưu-bà-tắc Nan-đề-bà-la. Siêng tu hạnh lành không ngừng nghỉ là Ưu-bà-tắc Ưu-đa-la. Các căn tịch tĩnh là Ưu-bà-tắc Thiên-ma. Ðệ tử chứng quả cuối cùng trong đệ tử của Ta là Câu-di Na-ma-da.

PHẨM THANH TÍN NỮ (ƯU-BÀ-DI)

Ưu-bà-di bậc nhất trong đệ tử của Ta về: Ðược chứng đạo đầu tiên là Ưu-bà-di Nan-đà-nan-đà-bà-la. Trí tuệ bậc nhất là Ưu-ba-di Cửu-thọ-đa-la. Hằng ưa tọa thiền là Ưu-bà-di Tu-tỳ-da-nữ. Huệ căn sáng rỡ là Ưu-bà-di Tỳ-phù. Có thể thuyết pháp là Ưu-bà-di Ương-kiệt-xà. Khéo diễn nghĩa kinh là Ưu-bà-di Bạt-đà-sa-la-tu-diệm-ma. Hàng phục ngoại đạo là Ưu-bà-di Bà-tu-đà. Âm thanh trong trẻo là Ưu-bà-di Vô Ưu. Hay luận đủ loại là Ưu-bà-di Bà-la-đà. Dũng mãnh tinh tấn là Ưu-bà-di Tư-đầu.

(…) Cúng dường Như Lai là phu nhân Mạt-lợi. Thừa sự Chánh pháp là phu nhân Tu-lại-bà. Cúng dường Thánh chúng là phu nhân Xả-di. Chiêm ngưỡng bậc hiền đời quá khứ và tương lai là phu nhân Lôi Ðiện. Hằng hành Từ tam muội là Ưu-bà-di Ma-ha Quang. Hằng thương xót lân mẫn là Ưu-bà-di Tỳ-đề. Tâm vui chẳng dứt là Ưu-bà-di Bạt-đề. Hành nghiệp thủ hộ là Ưu-bà-di Nan-đà Mẫu. Ðược tín giải thoát là Ưu-bà-di Chiếu Diệu.

(…) Hằng hành nhẫn nhục là Ưu-bà-di Vô Ưu. Hành Không tam muội là Ưu-bà-di Tỳ-thù-tiên. Hành Vô tưởng tam-muội là Ưu-bà-di Na-đà. Hành Vô nguyện tam-muội là Ưu-bà-di Vô Cấu. Thích dạy dỗ người khác là Ưu-bà-di phu nhân Thi-lợi. Khéo hay trì giới là Ưu-bà-di Ương-kiệt-ma. Hình mạo đoan chánh là Ưu-bà-di Lôi Diệm. Các căn tịch tĩnh là Ưu-bà-di Tối Thắng. Nghe nhiều, biết rộng là Ưu-bà-di Ni-la. Hay làm kệ tụng là Ưu-bà-di Tu-ma-ca-đề-tu-đạt-nữ. Không bị khiếp nhược cũng là Ưu-bà-di Tu-đạt-nữ. Ưu-bà-di thủ chứng cuối cùng trong hàng Thanh văn của Ta là Ưu-bà-di Lam