Tham khảo:

• Lịch sử Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Gia Tuệ.

• Cuộc đời Ðức Phật. Bình Anson.

• Đức Phật lịch sử. (The Historical Buddha). H.W. Schumann (Nguyên Tâm Trần Phương Lan dịch).

• Đức Phật và Phật pháp (The Buddha and His Teachings). Hòa thượng Narada (Phạm Kim Khánh dịch).

• Đức Phật Gotama (Gotama Buddha). Hajime Nakamura (Trần Phương Lan dịch)

Niên lịch:

• Phật lịch (PL), Buddhist Era (BE)

• Tây lịch (TL), Trước Tây lịch (TTL), Dương lịch (DL), Công nguyên (CN), Trước Công nguyên (TCN), Common Era (CE), Before Common Era (BCE).

• Phật lịch tính từ khi Đức Phật bát-niết-bàn, 544 năm trước Tây lịch.

• PL = TL + 544 - Thí dụ: 2560 PL = 2016 TL + 544

• Phật Đản = 544 + 80 = 624 năm trước Tây lịch

• Niên lịch đó tính theo truyền thống & sử liệu Sri Lanka. Theo các sử liệu khác, Phật Đản có thể sớm hơn 100-150 năm.

Phật Đản:

• Tam Hợp (Lễ Vesak): Rằm tháng Tư ÂL, gồm 3 dịp: Đản sinh, Thành đạo, Bát niết-bàn. Dựa theo sử liệu Sri Lanka.

• Theo truyền thống Bắc tông: Đản sinh: mồng 8 tháng Tư ÂL; Thành đạo: mồng 8 tháng Chạp ÂL; Bát niết-bàn: rằm tháng Hai ÂL, dựa theo sử liệu và kinh điển trong Hán tạng.

• Theo kinh Du Hành, Trường A-hàm 2, Đức Phật đản sinh, thành đạo, bát-niết-bàn đều cùng ngày mồng 8 tháng 2. Dựa theo lịch Ấn Độ, tháng 2 là tháng tương đương với tháng Vesak (= tháng 4 AL). Như vậy, ngày mồng 8 tháng 4 AL cũng có thể được xem là ngày Tam Hợp.

• Phật Đản được quy định thống nhất là ngày trăng tròn tháng 5 DL (= Rằm tháng Tư ÂL), từ năm 1950, tại Đại hội Liên hữu Phật giáo Thế giới, Colombo, Sri Lanka.

• Phật Đản Liên Hiệp Quốc (UN Vesak) được công nhận từ năm 2000, vào ngày trăng tròn đầu tiên của tháng 5 DL (= ngày rằm tháng Tư ÂL) mỗi năm.

Đức Phật lịch sử:

• Thích-ca Mâu-ni: Sakya Muni, nhà Hiền triết của tiểu quốc Thích-ca.

• Tên là Sĩ-đạt-đa (Siddhattha,Tất-đạt-đa), dòng họ Cồ-đàm (Gotama). Cha là vua Tịnh Phạn (Suddhodana), mẹ là Hoàng hậu Ma-da (Maya), di mẫu là Ba-xà-ba-đề Kiều-đàm-di (Pajapati Gotami). Hai bà Ma-da và Ba-xà-ba-đề là chị em, thuộc dòng họ Devadaha.

• Đản sinh năm 624 TTL tại vườn Lâm-tỳ-ni (Lumbini), nay thuộc Nepal. Thời niên thiếu tại thành Ca-tỳ-la-vệ (Kapilavatthu), nay thuộc Nepal-Ấn Độ.

• Lập gia đình năm 16 tuổi, vợ là Công chúa Gia-du-đà-la (Yasodhara). Có một người con trai, là La-hầu-la (Rahula).

• Xuất gia tầm đạo năm 29 tuổi, sống đời khất sĩ trong 6 năm, học và thực hành nhiều pháp môn với nhiều đạo sư.
   

• Từ bỏ pháp tu khổ hạnh, nhận phần cháo sữa do bà Sujata cúng dường, Ngài vượt sông Ni-liên-thuyền (Neranjara), đến tọa thiền tại gốc cây bồ-đề -- assatha (ficus religiosa). Ngài nhập định tham thiền, quán niệm hơi thở, an trú vào bốn tầng thiền-na (jhana), rồi hướng tâm hồi tưởng các tiền kiếp. Vào cuối canh một đêm đó, Ngài chứng đạt trí tuệ "túc mạng minh". Sau đó, Ngài hướng tâm quán triệt nguyên do đưa đến sự sinh tử của mọi loài, về luật nghiệp quả, và vào cuối canh hai, Ngài chứng đạt "thiên nhãn minh". Sau đó, Ngài quán triệt sự chấm dứt các lậu hoặc, quán triệt Khổ, Khổ tập, Khổ diệt, và con Ðường diệt khổ (Tứ Diệu Ðế), và chứng đạt "lậu tận minh".
   

• Từ đó trong suốt 45 năm, Ngài đi truyền giảng con đường giải thoát, thu nhận đệ tử, có người xuất gia theo Ngài và lập thành Tăng đoàn, có người cũng còn tại gia, gọi là các cư sĩ. Vùng truyền giáo của Ngài là vùng Ðông Bắc Ấn Ðộ giáp biên giới xứ Nepal, dọc theo các nhánh sông thượng nguồn sông Gange (sông Hằng).
   

• Ðức Phật tịch diệt năm 544 trước TL, lúc Ngài 80 tuổi, tại khu rừng cây sala, gần thành Kusinara (Câu-thi-na). Ðêm đó, sau khi nhập và xuất tám tầng thiền-na, Ngài nhập Niết Bàn Vô Dư Y -- hay Bát-niết-bàn (Parinibbana). Lúc đó là canh cuối của đêm rằm tháng tư. Lời dạy cuối cùng của Ngài là: "Nầy các vị Tỳ khưu, nay Ta khuyên bảo chư vị: tất cả các pháp hữu vi đều vô thường, hãy tinh tấn, chớ có phóng dật".

Căn bản Phật pháp:

• Tứ diệu đế, bát chánh đạo, tam vô lậu học, 37 phẩm trợ đạo

• Tam pháp ấn: khổ, vô thường, vô ngã

• Tái sinh và nghiệp quả

• Lý duyên sinh

• Tam giới, lục đạo luân hồi 

• Niết-bàn

Các vị đại đệ tử:

Các thánh tích:

• Lumbini (Lâm-tì-ni) - Nơi đản sinh.

• Bodh Gaya (Bồ-đề Đạo tràng) - Nơi thành đạo.

• Sarnath (Lộc uyển) - Nơi chuyển pháp luân.

• Kusinara (Câu-thi-na) - Nơi bát-niết-bàn.
   

• Kapilavatthu (Ca-tì-la-vệ) - Quê hương của Ngài.

• Sankassa - Nơi Ngài từ cung trời Đao-lợi trở về dạy A-tỳ-đàm cho ngài Xá-lợi-phất.

• Rajgir/Rajagaha (Vương xá) - Kinh đô của vương quốc Ma-kiệt-đà (Magadha).

• Gijjakuta (núi Linh thứu) -  Nơi Ngài thường giảng đạo trong những năm đầu tiên.

• Veluvana (Trúc lâm) - Tinh xá do vua Bình-sa (Bimbisara) dâng cúng.

• Kosambi (Câu-diệm-bi) - Nơi Ngài giảng pháp lục hòa kính.

• Savathi (Xá-vệ), kinh đô của xứ Kosala (Kiều-tất-la), vua Ba-tư-nặc (Pasenadi), và Tinh xá Kỳ Viên (Jetavana), nơi Ngài ngự trong 20 năm cuối.

• Vesali (Vệ-xá-ly) - Kinh đô của bộ tộc Licchavi, nơi thành lập Ni đoàn, do bà Kiều-đàm-di lãnh đạo.

• Varanasi (Benares, Ba-na-lại) - Kinh đô của bộ tộc Kasi, thành phố lớn bên bờ sông Hằng.

• Mathura - Trung tâm văn hóa điêu khắc.

• Indapatta - Kinh đô của bộ tộc Kuru, nơi Ngài giảng kinh Niệm xứ và kinh Đại duyên.