[356] Sáu cá tính (Carita, cariyā), khuynh hướng nội tâm cá biệt của mỗi chúng sanh:

1. Tính ái (Rāgacarita), có khuynh hướng tham luyến, ái nhiễm. Người tính ái nên tu tập theo đề mục thích hợp để khắc phục là quán tử thi (asubha – bất mỹ) và niệm thể trược (kāyagatāsati – thân hành niệm).

2. Tính sân (Dosacarita), có khuynh hướng nóng nảy, dễ bực mình, dễ bất bình. Đề mục thích ứng để tu tập khắc phục là hành bốn phạm trú (brahmavihāra) và màu biến xứ (vaṇṇakasiṇa).

3. Tính si (Mohacarita), có khuynh hướng mê muội, tối dạ, ngu mê. Đề mục thích ứng để tu tập khắc phục là niệm hơi thở (ānāpānasati) và nên bổ khuyết bằng việc học hỏi, nghe pháp, đàm luận pháp, và sống với thầy.

4. Tính tín (Saddhācarita), có khuynh hướng nhẹ dạ cả tin, thích sùng bái, dễ chấp nhận. Đối với người có cá tính này nên tu tập sáu pháp tùy niệm (anussati) và cần phải có trí cân nhắc niềm tin để hướng đến tốt đẹp.

5. Tính trí (Buddhacarita, ñāṇacarita), có khuynh hướng sáng suốt, suy xét nhạy bén, thích tìm hiểu. Đối với người cá tính này nên tu tập đề mục thích ứng để phát huy trí tuệ chân chánh, là quán tam tướng phổ cập (sammasanānupassanā), niệm sự chết (maraṇānus-sati), niệm tịch tịnh (upasamānus-sati), phân định bốn chất (catudhātuvavatthāna) và tưởng nhờm gớm trong vật thực (āhāre paṭikkūla-saññā).

6. Tính tầm (Vitakkacārita), có khuynh hướng nghĩ ngợi, giao động, lơ đễnh. Đối với người cá tính này nên sửa trị bằng cách hạn chế cảnh là tu tập đề mục nhập xuất tức niệm (ānāpānānussati – niệm hơi thở), hoặc đề mục biến xứ (kasiṇa).

Các loại đề mục đã nói đây xin xem [493] Bốn mươi nghiệp xứ. Nd 359, 453; Nd2 138; Vism 101.