1. 10 Đề-Mục Thiền-Định Niệm-Niệm (Anussati)

Anussati nghĩa là niệm-niệm liên-tục có chi-pháp là saticetasika: Niệm tâm-sở đồng sinh với dục-giới thiện- tâm có 10 đề-mục thiền-định niệm-niệm làm đối-tượng.

Anussati: Niệm-niệm có 10 đề-mục thiền-định:

1. Buddhānussati: Đề-mục niệm-niệm 9 ân-Đức-Phật.
2. Dhammānussati: Đề-mục niệm-niệm 6 ân-Đức-Pháp.
3. Saṃghānussati: Đề-mục niệm-niệm 9 ân-Đức-Tăng.
4. Sīlānussati: Đề-mục niệm-niệm giới của mình.
5. Cāgānussati: Đề-mục niệm-niệm sự bố-thí của mình.

6. Devatānussati: Đề-mục niệm-niệm 5 pháp chư thiên có nơi mình.
7. Upasamānussati: Đề-mục niệm-niệm thật-tánh tịch tịnh Niết-bàn.
8. Maraṇānussati: Đề-mục niệm-niệm sự chết.
9. Kāyagatāsati: Đề-mục niệm 32 thể trọc (trược) trong thân của mình.
10. Ānāpānassati: Đề-mục niệm hơi thở vào, hơi thở ra.

Đó là 10 đề-mục thiền-định niệm-niệm (anussati) làm

đối-tượng của pháp-hành thiền-định.

3.1- Buddhānussati: Đề-mục niệm-niệm 9 ân-Đức-Phật

Buddhānussati là đề-mục thiền-định niệm-niệm 9 ân-Đức-Phật.

Hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-định với đề-mục Buddhānussati: Đề-mục thiền-định niệm-niệm 9 ân- Đức-Phật, có niệm tâm-sở đồng sinh với dục-giới thiện- tâm có 9 ân-Đức-Phật làm đối-tượng.

Thực-hành đề-mục Buddhānussati

Pháp-hành thiền-định đề-mục thiền-định niệm-niệm 9 ân-Đức-Phật, như Đức-Phật thuyết dạy trong bài kinh Dhajaggasutta⁽¹⁾ phương pháp niệm 9 ân-Đức-Phật như sau:

“Itipi so Bhagavā Arahaṃ Sammāsambuddho Vijjā- caraṇasampanno Sugato Lokavidū Anuttaro purisadam- masārathi Satthā devamanussānaṃ Buddho Bhagavā.”

Ý nghĩa 9 ân-Đức-Phật

1. Arahaṃ: Đức-Thế-Tôn có ân-đức A-ra-haṃ là

Đức A-ra-hán có thân, khẩu, ý hoàn toàn trong sạch

¹ Bộ Saṃyuttanikāya, Sagāthavagga, kinh Dhajaggasutta.

thanh-tịnh, xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường của chư-thiên, chư phạm-thiên, nhân-loại.

2. Sammāsambuddho: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sam- mā-sam-bud-dho là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác tự mình chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế đầu tiên không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi phiền-não, mọi tham-ái không còn dư sót, đặc biệt diệt được mọi tiền-khiên-tật, (vāsanā) đã tích-lũy từ vô số kiếp trong quá-khứ, trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, gọi là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị.
3. Vijjācaraṇasampanno: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Vij-jā-ca-ra-ṇa-sam-pan-no là Đức-Minh-Hạnh-Túc có đầy đủ tam-minh, bát-minh và 15 đức-hạnh cao thượng.
4. Sugato: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Su-ga-to là Đức- Thiện-Ngôn thuyết pháp chân-lý tế độ chúng-sinh chắc chắn đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài thật sự trong kiếp hiện-tại và vô số kiếp vị-lai.
5. Lokavidū: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Lo-ka-vi-dū là Đức-Thông-suốt tam-tổng-pháp thấy rõ, biết rõ tổng các loài chúng-sinh, tổng các cõi-giới chúng-sinh, tổng các pháp-hành chánh-pháp.
6. Anuttaro purisadammasārathi: Đức-Thế-Tôn có ân-đức A-nut-ta-ro pu-ri-sa-dam-ma-sā-ra-thi là Đức-Vô- Thượng-Giáo-Hóa chúng-sinh cải tà quy chánh, bỏ ác làm thiện, từ hạng phàm-nhân trở thành bậc Thánh-nhân.
7. Satthā devamanussānaṃ: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sat-thā-de-va-ma-nus-sā-naṃ là Đức-Thiên-Nhân-Sư, Đức Thầy của chư-thiên, chư phạm-thiên, nhân-loại.
8. Buddho: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Bud-dho là Đức-Phật chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế đầu tiên không thầy chỉ

dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi phiền-não, mọi tham-ái không còn dư sót, đặc biệt diệt được mọi tiền-khiên-tật (vāsanā), trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng- sinh, gọi là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị.

Đức-Phật thuyết pháp giáo huấn chúng-sinh có duyên lành cũng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức- Phật, cũng chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả và Niết- bàn, trở thành bậc Thánh Nhập-lưu, bậc Thánh Nhất-lai, bậc Thánh Bất-lai, bậc Thánh A-ra-hán tùy theo năng lực các pháp-hạnh ba-la-mật và 5 pháp-chủ của mỗi hàng thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật.

9. Bhagavā: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Bha-ga-vā là Đức-Thế-Tôn có 6 Đức đặc biệt do đầy đủ trọn vẹn 30 pháp-hạnh ba-la-mật của Đức-Phật.

9 ân-Đức-Phật này chỉ có nơi chư Phật Chánh-Đẳng- Giác mà thôi. Ngoài chư Phật ấy ra, không có một sa- môn, hoặc bà-la-môn, hoặc chư-thiên, hoặc phạm-thiên nào có 9 ân-Đức-Phật này được.

Thật vậy, chư Phật Chánh-Đẳng-Giác quá-khứ, Đức- Phật Chánh-Đẳng-Giác hiện-tại, chư Phật Chánh-Đẳng- Giác vị-lai đều có đầy đủ 9 ân-Đức-Phật này.

Giảng giải về 9 ân-Đức-Phật

Trong bộ Chú-giải giảng giải 9 ân-Đức-Phật được tóm lược sau đây:

3.1.1- Ân-Đức-Phật Arahaṃ

Itipi so Bhagavā Arahaṃ.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa Á-rá-hăm)

Nghĩa:

• So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.

• Itipi: Bởi Ngài là Bậc Thánh A-ra-hán cao thượng có thân, khẩu, ý hoàn toàn trong sạch và thanh-tịnh, xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường của nhân-loại, chư-thiên, chư phạm-thiên, ...

Vì vậy, Arahaṃ: Đức-Thế-Tôn có ân-đức A-ra-hán.

Arahaṃ có 5 ý nghĩa:

• Arahaṃ có nghĩa là xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường.
• Arahaṃ có nghĩa là đã xa lìa vĩnh viễn mọi phiền-não.
• Arahaṃ có nghĩa là đã diệt tận được mọi kẻ thù là phiền-não.
• Arahaṃ có nghĩa là đã phá hủy vòng luân-hồi trong ba giới bốn loài.
• Arahaṃ có nghĩa là không bao giờ làm điều ác ở nơi kín đáo.

Giải thích:

1. Arahaṃ có ý nghĩa bậc xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường như thế nào?

Đức-Thế-Tôn là Bậc-Tối-Thượng độc nhất vô nhị trong muôn ngàn cõi-giới chúng-sinh.

Thật vậy, Đức-Thế-Tôn có đầy đủ 5 đức: Giới-đức, định-đức, tuệ-đức, giải-thoát-đức, giải-thoát tri-kiến-đức hoàn toàn trong sạch thanh-tịnh.

Ngoài Đức-Thế-Tôn ra, trong toàn thể chúng-sinh không có một người nào, một Sa-môn, Bà-la-môn, chư-thiên, phạm-thiên … nào có đầy đủ 5 đức ấy như Đức-Thế-Tôn.

Chỉ có Đức-Thế-Tôn mới có đầy đủ 5 đức ấy mà thôi, cho nên, Đức-Thế-Tôn là Bậc-Tối-Thượng nhất trong toàn cõi-giới chúng-sinh, là Bậc xứng đáng cho chúng- sinh lễ bái cúng dường. Chúng-sinh lễ bái cúng dường

đến Đức-Thế-Tôn rồi, sẽ được quả báu lớn, sự lợi ích lớn, sự tiến hóa cao thượng, sự an-lạc cao thượng lâu dài. Như Đức-Phật dạy:

• Này chư tỳ-khưu! Bậc cao thượng độc nhất, khi xuất hiện trên thế gian, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài cho phần đông chúng-sinh, để tế độ chúng- sinh, nhân-loại, chư-thiên, phạm-thiên. Bậc-Tối-Thượng độc nhất ấy là ai?

Bậc-Tối-Thượng độc nhất ấy chính là Như-Lai, Đức A- ra-hán, Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.

• Này chư tỳ-khưu! Như-Lai là Bậc-Tối-Thượng độc nhất, khi xuất hiện trên thế gian, để đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài cho phần đông chúng-sinh, nhân-loại, chư-thiên, phạm-thiên”⁽¹⁾.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa bậc xứng đáng thọ nhận sự lễ bái cúng dường của tất cả chúng-sinh.

2. Arahaṃ có ý nghĩa xa lìa vĩnh viễn mọi phiền-não là thế nào?

Phiền-não dịch từ tiếng Pāḷi: Kilesa.

Kilesa: Phiền-não là những bất-thiện tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm làm cho tâm nóng nảy, khó chịu, khổ tâm, khổ thân, phiền-não còn làm cho tâm, tâm-sở bị ô nhiễm, khiến tạo nghiệp do thân, khẩu, ý.

Phiền-não có 10 loại

1. Tham (lobha) đó là tham tâm-sở đồng sinh với 8 tham-tâm có trạng-thái tham muốn, hài lòng trong đối- tượng.

¹ Aṅguttaranikāya, phần Ekakanipāta.

2. Sân (dosa) đó là sân tâm-sở đồng sinh với 2 sân- tâm có trạng-thái sân hận, không hài lòng trong đối- tượng.
3. Si (moha) là si tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái si-mê, không hiểu biết thật-tánh của các pháp.
4. Tà-kiến (diṭṭhi) là tà-kiến tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm hợp với tà kiến, có trạng-thái thấy sai, chấp lầm nơi đối-tượng.
5. Ngã-mạn (māna) đó là ngã-mạn tâm-sở đồng sinh với 4 tham-tâm không hợp với tà-kiến, có trạng-thái so mình với người: Hơn người, bằng người, kém thua người.
6. Hoài-nghi (vicikicchā) đó là hoài-nghi tâm-sở đồng sinh với si-tâm hợp với hoài-nghi, có trạng-thái hoài-nghi nơi các đối-tượng.
7. Buồn-chán (thīna) đó là buồn-chán tâm-sở đồng sinh với 4 tham tâm và 1 sân tâm gồm có 5 bất-thiện- tâm cần tác-động, có trạng-thái không hăng hái, buông bỏ đối-tượng.
8. Phóng-tâm (uddhacca) là phóng-tâm tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái không an trụ nơi đối-tượng.
9. Không-biết hổ-thẹn (ahirika) đó là không-hổ-thẹn tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái tự mình không biết hổ-thẹn tội-lỗi khi hành ác.
10. Không-biết ghê-sợ (anottappa) đó là không-ghê- sợ tâm-sở đồng sinh với 12 bất-thiện-tâm, có trạng-thái không biết ghê-sợ tội-lỗi khi hành ác.

Đó là 10 loại phiền-não, mỗi khi có phiền-não nào phát sinh ở bất-thiện-tâm nào, thì không những làm cho tâm bị ô nhiễm, nóng nảy, mà còn làm cho thân cũng nóng nảy, khó chịu, mặt mày mất vẻ tự nhiên.

Tính chất của phiền-não có 3 loại

• Vītikkamakilesa đó là phiền-não loại thô được biểu hiện ra ở thân hành ác, khẩu nói ác. Phiền-não loại thô này có thể diệt bằng pháp-hành giới.

Hành-giả có tác-ý thiện-tâm (cetanākusala) tránh xa thân hành ác và khẩu nói ác, giữ gìn giới cho thân và khẩu được trong sạch, thì diệt-từng-thời phiền-não (tadaṅgappahāna) loại thô này.

• Pariyuṭṭhānakilesa đó là phiền-não loại trung phát sinh ở trong tâm, đó là nīvaraṇa:⁽¹⁾Pháp-chướng-ngại có 5 pháp làm cho tâm ô nhiễm, làm chướng ngại mọi thiện-pháp, nhất là pháp-hành thiền-định.

Phiền-não loại trung này có thể diệt bằng pháp-hành thiền-định.

Khi hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-định dẫn đến chứng đắc đệ nhất thiền sắc-giới, nhờ có 5 chi-thiền có khả năng diệt bằng cách chế-ngự được 5 pháp-chướng- ngại (vikkhambhanappahāna) phiền-não loại trung.

• Anusayakilesa⁽²⁾đó là phiền-não cực kỳ vi-tế ẩn tàng ngấm ngầm ở trong tâm, đó là 7 pháp phiền-não ngấm ngầm trong tâm.

Phiền-não loại cực kỳ vi-tế này có thể diệt bằng pháp- hành thiền-tuệ.

Khi hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-tuệ dẫn đến chứng đắc 4 Thánh-đạo-tuệ mới có khả năng diệt tận được (samucchedappahāna) phiền-não ngấm ngầm cực kỳ vi-tế này.

¹ Nīvaraṇa: pháp-chướng-ngại có 5 pháp là tham-dục, sân-hận, buồn- chán - buồn-ngủ, phóng-tâm - hối-hận, hoài-nghi.

² Anusaya: phiền-não ngấm ngầm trong tâm có 7 pháp là ái-dục ngấm- ngầm, ái-kiếp ngấm-ngầm, hận-thù ngấm-ngầm, ngã-mạn ngấm-ngầm, tà- kiến ngấm-ngầm, hoài-nghi ngấm-ngầm, vô-minh ngấm-ngầm.

Phiền-não tính rộng có 1.500 loại

Khi 10 loại phiền-não kể trên liên quan đến đối-tượng làm nhân duyên để phát sinh phiền-não, tính rộng có

1.500 loại phiền-não. Cách tính như sau:

75 pháp có thể làm đối-tượng của phiền-não:

• Tâm tính là 1 pháp (vì cùng có một trạng-thái biết

đối-tượng).

• Tâm-sở tính 52 pháp (mỗi tâm sở có mỗi trạng-thái riêng biệt).
• Sắc-pháp chỉ có 18 sắc-pháp hiện hữu thật rõ ràng, và 4 pháp trạng-thái của sắc-pháp.

Như vậy, gồm có (1 + 52 + 18 + 4) = 75 pháp có thể làm đối-tượng của phiền-não.

75 pháp này là đối-tượng của phiền-não ở bên trong mình, là kẻ thù bên trong.

75 pháp này cũng là đối-tượng của phiền-não ở bên ngoài mình, là kẻ thù bên ngoài.

Đối-tượng của phiền-não bên trong mình có 75 pháp và bên ngoài mình có 75 pháp gồm cả thảy 150 pháp, nhân với 10 loại phiền-não (tham, sân, si, tà-kiến, ngã- mạn, hoài-nghi, buồn-chán, phóng-tâm, không-hổ-thẹn tội-lỗi, không-ghê-sợ tội-lỗi) thành 1.500 loại phiền-não.

Thật ra, 10 loại phiền-não trong 12 bất-thiện-tâm mới làm cho tâm bị ô nhiễm, làm cho tâm nóng nảy, khó chịu, khổ tâm, khổ thân.

Phiền-não làm nhân duyên trực tiếp tạo mọi ác- nghiệp và làm nhân duyên gián tiếp tạo mọi thiện-nghiệp trong tam-giới (do vô-minh làm duyên, nên tạo ác- nghiệp, thiện-nghiệp), để rồi cho quả của nghiệp, dẫn dắt trong vòng tử sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài.

Nghiệp này bị dẫn dắt cho quả tái-sinh kiếp sau do bởi tham-ái (taṇhā).

Tham-ái đó là tham tâm-sở (lobhacetasika).

Tham-ái có tất cả 108 loại.

Cách tính 108 loại tham-ái theo 3 loại, 6 đối-tượng, 2 bên (trong và ngoài), 3 thời như sau:

• Tham-ái có 3 loại

• Dục-ái: Tham-ái trong 6 đối-tượng: Sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp.
• Hữu-ái: Tham-ái trong 6 đối-tượng hợp với thường-kiến và tham-ái trong thiền sắc-giới, thiền vô- sắc-giới, trong cõi sắc-giới, cõi vô-sắc-giới.
• Phi-hữu-ái: Tham-ái trong 6 đối-tượng hợp với

đoạn-kiến.

• Đối-tượng của tham-ái có 6 loại

1. Sắc-ái: Sắc đẹp là đối-tượng của tham-ái.
2. Thanh-ái: Thanh hay là đối-tượng của tham-ái.
3. Hương-ái: Hương thơm là đối-tượng của tham-ái.
4. Vị-ái: Vị ngon là đối-tượng của tham-ái.
5. Xúc-ái: Xúc êm ấm là đối-tượng của tham-ái.
6. Pháp-ái: Pháp vừa lòng là đối-tượng của tham-ái.

• 2 bên:

1. Bên trong: Tham-ái phát sinh bên trong tâm của mình.
2. Bên ngoài: Tham-ái phát sinh bên ngoài mình, của người khác.

• 3 Thời:

1. Thời quá-khứ: Tham-ái đã phát sinh trong thời quá khứ.
2. Thời hiện-tại: Tham-ái đang phát sinh trong thời hiện-tại.
3. Thời vị-lai: Tham-ái sẽ phát sinh trong thời vị-lai.

Như vậy, tham-ái có 3 loại nhân với 6 đối-tượng, nhân với 2 bên (trong và ngoài), nhân với 3 thời (quá- khứ, hiện-tại, vị-lai) (3 x 6 x 2 x 3) = 108 loại tham-ái là nhân sinh khổ-đế.

Đức-Bồ-tát Siddhattha chứng ngộ chân-lý tứ Thánh- đế đầu tiên không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận được tất cả 1.500 loại phiền-não, 108 loại tham-ái không còn dư sót, đặc biệt diệt được mọi tiền-khiên-tật (vāsanā)⁽¹⁾ do tích lũy từ vô số kiếp ở quá-khứ, tại dưới cội Đại-Bồ-Đề trong khu rừng Uruvelā, vào canh chót đêm rằm tháng tư (âm lịch), trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, gọi là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác (Sammāsambuddha), có danh hiệu là Đức-Phật Gotama độc nhất vô nhị.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa xa lìa vĩnh viễn mọi phiền-não, mọi tham-ái và tiền-khiên-tật không còn dư sót.

3. Arahaṃ có ý nghĩa diệt tận mọi kẻ thù là phiền-não như thế nào?

Đức-Phật dạy: “Kẻ thù nguy hiểm chính là phiền-não có 1.500 loại của mình.”

Sở dĩ gọi phiền-não là kẻ thù là vì kẻ thù ở trong đời này thường tìm cơ hội làm khổ mình, sát hại mình, không có một kẻ thù nào mong cho mình được an-lạc.

¹ Vāsanā: Tiền khiên tật này, bậc Thánh thanh-văn không thể diệt được, Bậc Thánh A-ra-hán chỉ có khả năng diệt tận được 1.500 loại phiền-não và 108 loại tham-ái mà thôi, nhưng không thể diệt được mọi tiền khiên tật đã tích lũy từ vô số kiếp ở quá-khứ.

Cũng như vậy, phiền-não phát sinh trong 12 bất- thiện-tâm làm cho mình khổ-tâm, khổ-thân, nóng nảy, khó chịu và còn khiến mình tạo mọi ác-nghiệp, làm khổ chúng-sinh khác, để rồi phải chịu quả khổ trong kiếp hiện-tại lẫn nhiều kiếp vị-lai.

Sự thật, chỉ có phiền-não bên trong 12 bất-thiện-tâm của mình, mới trực tiếp làm khổ mình mà thôi, còn phiền-não bên ngoài mình, của người khác không trực tiếp làm khổ mình được, nếu mình không tiếp nhận.

Ví dụ: Người ta mắng chửi, đánh đập mình, nếu mình có tâm nhẫn-nại, không sân-hận, phiền-não không sinh, thì mình không bị khổ-tâm.

Nếu có phiền-não sân-hận phát sinh, thì chính phiền- não bên trong tâm mình làm cho mình khổ-tâm, hoàn toàn không phải phiền-não bên ngoài mình, của người khác làm cho mình khổ-tâm được.

Còn phần khổ-thân thuộc về quả của nghiệp, không một ai tránh khỏi, dù là Đức-Phật hay chư Bậc Thánh A- ra-hán. Đức-Phật và chư Bậc Thánh A-ra-hán tuy đã diệt tận được tất cả 1.500 loại phiền-não rồi, hoàn toàn không còn khổ-tâm nữa, nhưng còn có sắc-thân, nên vẫn còn có khổ-thân cho đến khi hết tuổi thọ, tịch diệt Niết- bàn, chấm dứt tử sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài.

Khi ấy, mới thật sự giải thoát hoàn toàn mọi cảnh khổ.

Đức-Bồ-tát Siddhattha đã diệt tận tất cả mọi kẻ thù là 1.500 loại phiền-não, bằng 4 Thánh-đạo-tuệ tại dưới cội Đại-Bồ-đề trong khu rừng Uruvelā, vào canh chót đêm rằm tháng tư (âm lịch), trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng- Giác, có danh hiệu Đức-Phật Gotama độc nhất vô nhị.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có Ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa diệt tận được mọi kẻ thù là phiền-não không còn dư sót.

4. Arahaṃ có ý nghĩa phá hủy vòng luân-hồi trong ba giới bốn loài như thế nào?

Vòng tử sinh luân-hồi đó chính là pháp“Thập-nhị- duyên-sinh” (paṭiccasamuppāda) có 12 chi-pháp:

• • Do vô-minh làm duyên, nên các hành sinh.
  • Do hành làm duyên, nên thức sinh.
  • Do thức làm duyên, nên danh-sắc sinh
  • Do danh-sắc làm duyên, nên lục-xứ sinh.
  • Do lục-xứ làm duyên, nên lục-xúc sinh.
  • Do lục-xúc làm duyên, nên lục-thọ sinh.
  • Do lục-thọ làm duyên, nên lục-ái sinh.
  • Do lục-ái làm duyên, nên tứ-thủ sinh.
  • Do tứ-thủ làm duyên, nên nhị-hữu sinh.
  • Do nhị-hữu làm duyên, nên tái-sinh sinh.
  • Do tái-sinh làm duyên, nên lão, tử… sinh.

Vòng tử sinh luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh có 12 chi- pháp, từ vô-minh đến lão, tử … Mỗi chi-pháp là quả của pháp trước, rồi làm nhân của pháp sau, trở nên nhân- quả-liên-hoàn với nhau như vậy. Cho nên, nhân và quả trong thập-nhị-duyên-sinh, không thuần là nhân, là quả, bởi vì quả của chi-pháp trước, rồi lại làm nhân của chi- pháp sau, cứ tiếp diễn như vậy, trở thành cái vòng không có chỗ bắt đầu, cũng không có chỗ cuối cùng.

Nếu chỉ riêng rẻ mỗi chi-pháp thì không thể gọi là

nhân, cũng không thể gọi là quả.

(Ví dụ: Anh B là con của ông A, cũng là cha của bé C. Nếu chỉ riêng một mình anh B thì không thể gọi là con, cũng không thể gọi là cha.)

Cho nên, vòng tử sinh luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh theo định luật nhân-quả-liên-hoàn trong 12 chi-pháp nối dính vào nhau thành vòng không có điểm bắt đầu, cũng

không có điểm cuối cùng. 12 chi-pháp trong vòng tử sinh luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh phân tích nhân và quả theo 3 thời:

• Vô-minh, hành là nhân quá-khứ.
• Thức, danh-sắc, lục-xứ, lục-xúc, lục-thọ là quả hiện-tại.
• Tham-ái, thủ, hữu là nhân hiện-tại.
• Sinh, già, chết là quả vị-lai.

Đối với chúng-sinh còn vô-minh và tham-ái, thì vô- minh không phải là chi-pháp bắt đầu, và lão, tử, ... cũng không phải là chi-pháp cuối cùng.

Thật ra, vô-minh chỉ là nhân-duyên quá-khứ mà thôi, không phải là nhân-duyên bắt đầu, vì vô-minh còn là quả của 4 pháp-trầm-luân. Như Đức-Phật dạy:

“Āsavasamudayā avijjāsamudayo…”⁽¹⁾

“Do có sự sinh của 4 pháp-trầm-luân, nên có sự sinh của vô-minh ...”

Và lão, tử … chỉ là chi-pháp cuối cùng của mỗi kiếp mà thôi, bởi vì chúng-sinh còn vô-minh và tham-ái sau khi chết, thì nghiệp cho quả tái-sinh kiếp sau. Kiếp sau như thế nào, hoàn toàn tùy thuộc vào nghiệp và quả của nghiệp của chúng-sinh ấy.

Vòng-tam-luân

Vòng tử sinh luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh có 12 chi- pháp này được phân chia theo tam-luân, luân chuyển theo chiều hướng nhất định như sau:

1. Phiền-não-luân gồm có 3 chi-pháp: Vô-minh, lục- ái, tứ-thủ.

¹ Abhidhammapiṭaka Bộ Vibhaṅgapāḷi.

2. Nghiệp-luân gồm có 2 chi-pháp: Hành, nghiệp- hữu⁽¹⁾.
3. Quả-luân gồm có 8 chi-pháp: Cảnh-hữu, thức, danh-sắc, lục-xứ, lục-xúc, lục-thọ, sinh, lão tử ...

Vòng tử sinh luân-hồi “thập-nhị-duyên-sinh” luân chuyển theo 3 luân: Phiền-não-luân → nghiệp-luân → quả-luân → phiền-não-luân … từ kiếp này sang kiếp khác tiếp nối với nhau, kể từ vô thủy trải qua vô số kiếp cho đến kiếp hiện-tại, và sẽ còn những kiếp vị-lai, đối với chúng-sinh còn phiền-não-luân.

Biểu tượng vòng tử sinh luân-hồi và tam-luân

Giải thích vòng tam-luân

1. Phiền-não-luân tạo nghiệp-luân

Chúng-sinh còn vô-minh, lục-ái, tứ-thủ làm nhân duyên khiến tạo nên bất-thiện-nghiệp, thiện-nghiệp do thân, khẩu, ý.

• Phiền-não làm nhân duyên tạo bất-thiện-nghiệp

Số chúng-sinh do vô-minh, không biết rõ bất-thiện- nghiệp (ác-nghiệp) cho quả khổ trong kiếp hiện-tại lẫn nhiều kiếp trong vị-lai.

¹ Bhavo: Hữu là sự sinh có 2 loại: sự sinh của nghiệp và sự sinh của quả của nghiệp đó là tái-sinh kiếp sau.

Và cũng có số chúng-sinh, tuy có hiểu biết bất-thiện- nghiệp cho quả khổ như vậy, nhưng vì vô-minh, tham-ái có nhiều năng lực quá, nên xui khiến tạo mọi bất-thiện- nghiệp bằng thân, khẩu, ý như sau:

• • Thân hành-ác như: Sát-sinh, trộm-cắp, tà-dâm.
  • Khẩu nói-ác như: Nói dối, nói lời đâm thọc chia rẽ, nói lời thô tục, nói lời vô ích.
  • Ý nghĩ-ác như: Tham-lam, thù-hận, tà-kiến.

Vì phiền-não-luân nên tạo nghiệp-luân đó là bất- thiện-nghiệp (ác-nghiệp) như vậy.

• Phiền-não làm nhân duyên tạo thiện-nghiệp

Số chúng-sinh do vô-minh không biết rõ chân-lý tứ Thánh-đế, không biết rõ ngũ-uẩn là khổ thật.

Vì vậy, muốn hưởng sự an-lạc tạm thời, nên tạo các thiện-nghiệp như sau:

• • Tạo dục-giới thiện-nghiệp cho quả an-lạc trong 7 cõi thiện-dục-giới.
  • Tạo sắc-giới thiện-nghiệp cho quả an-lạc trong 16 tầng trời sắc-giới phạm-thiên.
  • Tạo vô-sắc-giới thiện-nghiệp cho quả an-lạc trong 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên.

Vì phiền-não-luân nên tạo nghiệp-luân đó là 3 loại thiện-nghiệp như vậy.

Như vậy, gọi là phiền-não-luân khiến tạo nghiệp-luân.

2. Nghiệp-luân cho quả-luân

• Chúng-sinh nào còn phiền-não-luân khiến đã tạo nghiệp-luân đó là ác-nghiệp trong 12 ác-tâm. Nếu ác- nghiệp ấy có cơ hội cho quả khổ trong kiếp hiện-tại thì chúng-sinh ấy chịu quả khổ như sau:

• • Nhãn-thức-tâm là quả của ác-nghiệp nhìn thấy đối- tượng sắc xấu.
  • Nhĩ-thức-tâm là quả của ác-nghiệp nghe đối-tượng thanh dở.
  • Tỷ-thức-tâm là quả của ác-nghiệp ngửi đối-tượng hương hôi.
  • Thiệt-thức-tâm là quả của ác-nghiệp nếm đối-tượng vị dở.
  • Thân-thức-tâm là quả của ác-nghiệp xúc giác đối- tượng xúc thô.
  • Ý-thức-tâm là quả của ác-nghiệp được biết đối-tượng pháp không tốt.
• Sau khi chúng-sinh ấy chết, nếu ác-nghiệp có cơ hội cho quả tái-sinh kiếp sau thì sinh trong 4 cõi ác-giới (địa-ngục, a-su-ra, ngạ-quỷ, súc-sinh), bị sinh trong cõi ác-giới nào tùy theo năng lực quả của ác-nghiệp. Chúng-sinh ấy phải chịu quả khổ trong cõi ác-giới ấy, cho đến khi mãn quả của ác-nghiệp ấy (chết), mới thoát ra khỏi cõi ác-giới ấy, rồi tái-sinh kiếp sau tùy theo nghiệp và quả của nghiệp của chúng-sinh ấy.
• Chúng-sinh nào còn phiền-não-luân khiến đã tạo nghiệp-luân đó là đại-thiện-nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm. Nếu đại-thiện-nghiệp ấy có cơ hội cho quả trong kiếp hiện- tại thì chúng-sinh ấy được hưởng quả an-lạc như sau:
  • Nhãn-thức-tâm là quả của đại-thiện-nghiệp nhìn thấy đối-tượng sắc đẹp.
  • Nhĩ-thức-tâm là quả của đại-thiện-nghiệp nghe đối- tượng thanh hay.
  • Tỷ-thức-tâm là quả của đại-thiện-nghiệp ngửi đối- tượng hương thơm.
  • Thiệt-thức-tâm là quả của đại-thiện-nghiệp nếm đối- tượng vị ngon.

• • Thân-thức-tâm là quả của đại-thiện-nghiệp xúc giác

đối-tượng xúc mềm mại.

• • Ý-thức-tâm là quả của đại-thiện-nghiệp biết đối- tượng pháp tốt.
• Sau khi chúng-sinh ấy chết, nếu đại-thiện-nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm có cơ hội cho quả tái-sinh kiếp sau thì sinh trong 7 cõi thiện-dục-giới là cõi người và 6 cõi trời dục-giới, được sinh trong cõi thiện-giới nào tùy theo năng lực quả của đại-thiện-nghiệp, người hoặc vị thiên- nam, vị thiên-nữ ấy hưởng quả an-lạc trong cõi thiện- giới ấy, cho đến khi mãn quả của đại-thiện-nghiệp ấy (chết), mới rời khỏi cõi thiện-giới ấy, rồi tái-sinh kiếp sau tùy theo nghiệp và quả của nghiệp của chúng-sinh ấy.
• Hành-giả nào còn phiền-não-luân khiến đã tạo nghiệp-luân đó là sắc-giới thiện-nghiệp trong 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm.

Sau khi hành-giả ấy chết, chắc chắn sắc-giới thiện- nghiệp trong 5 sắc-giới thiện-tâm cho quả tái-sinh kiếp sau hóa-sinh làm vị phạm-thiên trên 16 tầng trời sắc-giới phạm-thiên, được sinh trên tầng trời sắc-giới phạm-thiên nào tùy theo quả của sắc-giới thiện-nghiệp ấy, vị phạm- thiên hưởng quả an-lạc vi-tế cho đến hết tuổi thọ trên tầng trời ấy (chết), rồi tái-sinh kiếp sau trong cõi-giới khác tùy theo nghiệp và quả của nghiệp của vị phạm- thiên ấy.

• Hành-giả nào còn phiền-não-luân khiến đã tạo nghiệp-luân đó là vô-sắc-giới thiện-nghiệp trong 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm.

Sau khi hành-giả ấy chết, chắc chắn vô-sắc-giới thiện-nghiệp trong 4 vô-sắc-giới thiện-tâm cho quả tái- sinh kiếp sau hóa-sinh làm vị phạm-thiên trên 4 tầng trời

vô-sắc-giới phạm-thiên, được sinh trên tầng trời nào tùy theo quả của vô-sắc-giới thiện-nghiệp ấy, vị phạm-thiên hưởng quả an-lạc vi-tế hơn cho đến hết tuổi thọ trên tầng trời ấy (chết), rồi tái-sinh kiếp sau trong cõi-giới khác tùy theo nghiệp và quả của nghiệp của vị phạm-thiên ấy.

Như vậy, gọi là nghiệp-luân cho quả-luân đối với tất cả chúng-sinh tử sinh luân-hồi trong tam-giới gồm có 31 cõi-giới, cho nên, 31 cõi này chỉ là nơi trú ngụ tạm thời mau hoặc lâu của mỗi chúng-sinh trong tam-giới mà thôi.

3. Quả-luân sinh phiền-não-luân

Quả-luân là sự hiện hữu của chúng-sinh trong tam-giới:

• • Chúng-sinh có ngũ-uẩn: Sắc-uẩn, thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn trong 11 cõi dục-giới và 15 tầng trời sắc-giới phạm-thiên.
  • Chúng-sinh có tứ-uẩn: Thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành- uẩn, thức-uẩn, (không có sắc-uẩn) trong 4 tầng trời vô- sắc-giới phạm-thiên.
  • Chúng-sinh có nhất-uẩn là sắc-uẩn (không có 4 danh- uẩn), trong tầng trời sắc-giới phạm-thiên Vô-Tưởng-Thiên.

Nếu các chúng-sinh này chưa diệt tận được phiền- não, vô-minh, tham-ái… khi có cơ hội thì phiền-não phát sinh làm nhân duyên khiến tạo nên thiện-nghiệp hoặc bất-thiện-nghiệp, rồi trở lại vòng tam-luân chuyển biến không ngừng từ kiếp này sang kiếp khác, trong vòng tử- sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài.

Tam-luân này chuyển biến theo định luật nhân-quả như sau:

Phiền-não-luân là nhân, nghiệp-luân là quả; nghiệp- luân là nhân, quả-luân là quả; quả-luân là nhân, phiền- não-luân là quả cứ tiếp diễn như vậy theo tam-luân trong vòng tử sinh luân-hồi thập-nhị-duyên-sinh.

• Đức-Thế-Tôn đã diệt tận được tất cả 1.500 loại phiền-não, nhổ tận gốc rễ của vô-minh và tham-ái bằng 4 Thánh-đạo-tuệ.

Cho nên vòng tam-luân bị tan rã, tách rời không còn luân chuyển được nữa, do diệt tận được phiền-não-luân.

Vì vậy, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa phá hủy vòng tử-sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài.

5. Arahaṃ có ý nghĩa không bao giờ hành điều ác ở

nơi kín đáo như thế nào?

Nơi kín đáo là nơi không có một ai thấy, không có một ai nghe, không có một ai biết, cũng không có một ai nghi ngờ. Như vậy, đối với hạng phàm-nhân còn mọi phiền-não, nơi kín đáo ấy là nơi dễ hành-ác do thân, khẩu, ý, bởi vì không sợ ai chê trách.

Đức-Thế-Tôn đã diệt tận được tất cả mọi phiền-não, mọi tham-ái, mọi bất-thiện-tâm không còn dư sót, nên thân, khẩu, ý của Đức-Phật lúc nào cũng hoàn toàn trong sạch thanh-tịnh. Dù ở nơi kín đáo, không có một ai thấy, không có một ai nghe, không có một ai biết, cũng không có một ai nghi ngờ, thì Đức-Thế-Tôn cũng không bao giờ hành-ác do thân, khẩu, ý nữa.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Arahaṃ với ý nghĩa không bao giờ hành điều ác ở nơi kín đáo.

3.1.2- Ân-Đức-Phật Sammāsambuddho

Itipi so Bhagavā Sammāsambuddho.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa Xăm-ma-xăm-bút-thô)

Nghĩa:

• • So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.
  • Itipi: Bởi Ngài là Bậc tự mình chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế đầu tiên không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4

Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận mọi phiền- não, mọi tham-ái, mọi ác-pháp không còn dư sót, đặc biệt diệt được mọi tiền-khiên-tật (vāsanā), trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, nên gọi là Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị.

Vì vậy, Sammāsambuddho: Đức-Thế-Tôn có ân-đức

Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.

Chân-Lý Tứ Thánh-Đế

• • Khổ-Thánh-đế đó là ngũ-uẩn chấp-thủ, sắc-pháp, danh-pháp trong tam-giới là pháp nên biết.
  • Nhân sinh khổ-Thánh-đế đó là tham-ái là pháp nên diệt.
  • Diệt khổ-Thánh-đế đó là Niết-bàn là pháp nên chứng ngộ.
  • Pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh-đạo hợp đủ 8 chánh: Chánh-kiến, chánh-tư-duy, chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh-mạng, chánh-tinh-tấn, chánh-niệm, chánh-định là pháp nên tiến-hành để chứng ngộ Niết-bàn, diệt khổ-Thánh-đế.

Đức-Thế-Tôn đã tự mình chứng ngộ chân-lý tứ Thánh- đế đầu tiên không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, nên gọi là Đức- Phật Chánh-Đẳng-Giác độc nhất vô nhị.

Đức-Thế-Tôn chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế đầu tiên không thầy chỉ dạy bằng trí-tuệ thiền-tuệ siêu-việt suy xét pháp “thập-nhị duyên-sinh và thập-nhị nhân-diệt” như:

“Avijjā paccayā saṅkhārā …”

“Do vô-minh làm duyên, nên các hành sinh …”

Đức-Thế-Tôn đã chứng ngộ khổ-Thánh-đế và nhân sinh khổ-Thánh-đế.

Và trí-tuệ thiền-tuệ siêu-việt suy xét pháp “thập nhị nhân diệt” như:

“Avijjāyatveva asesavirāganirodhā saṅkhārā nirodho...” “Do diệt tận được vô-minh, tham-ái không còn dư

sót, nên diệt các hành …”

Đức-Thế-Tôn đã chứng ngộ diệt khổ-Thánh-đế và

pháp-hành dẫn đến diệt khổ-Thánh-đế.

Đức-Thế-Tôn đã chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế đầu tiên không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, gọi là Đức-Phật- Chánh-Đẳng-Giác, có danh hiệu là Đức-Phật Gotama.

Đức-Phật đã khẳng định với nhóm 5 Tỳ-khưu trong bài kinh Chuyển-Pháp-Luân⁽¹⁾ rằng:

• • Này chư tỳ-khưu! Khi nào trí-tuệ thiền-tuệ thấy rõ, biết rõ thật-tánh của tứ Thánh-đế theo tam-tuệ-luân (trí- tuệ-học, trí-tuệ-hành, trí-tuệ-thành), thành 12 loại trí-tuệ siêu-việt hoàn toàn trong sáng, thanh-tịnh đã phát sinh đến với Như-Lai.
  • Này chư tỳ-khưu! Khi ấy, Như-Lai khẳng định, truyền dạy rằng: “Như-Lai đã chứng đắc thành Đức- Phật Chánh-Đẳng-Giác vô thượng trong toàn cõi-giới chúng-sinh, nhân-loại, Vua chúa, Sa-môn, Bà-la-môn, Chư-thiên, ma vương, Phạm-thiên cả thảy.”

Như vậy, Đức-Thế-Tôn đã chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế đầu tiên không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, trở thành bậc Thánh A-ra-hán đầu tiên trong toàn cõi-giới chúng-sinh, nên Ngài có ân- đức Sammāsambuddho: Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.

¹ Saṃyuttanikāya, Mahāvagga, kinh Dhammacakkappavattanasutta.

Ñeyyadhamma

Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác đặc biệt biết đủ 5 pháp

Ñeyyadhamma:

• • Saṅkhāra: Tất cả pháp hành cấu tạo.
  • Vikāra: Sắc-pháp, danh-pháp biến đổi.
  • Lakkhaṇa: Trạng-thái sinh, trụ, diệt của sắc-pháp, danh-pháp.
  • Paññattidhamma: Chế-định-pháp là chế định ngôn ngữ, để thuyết giảng chánh-pháp tế độ chúng-sinh.⁽¹⁾
  • Nibbāna: Niết-bàn, pháp diệt khổ-Thánh-đế.

Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác có đầy đủ 5 pháp ấy, nên Đức-Phật có khả năng chế định ra ngôn ngữ, để thuyết pháp tế độ chúng-sinh.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sammāsambuddho:

Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.

3.1.3- Ân-Đức-Phật Vijjācaraṇasampanno

Itipi so Bhagavā vijjācaraṇasampanno.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa vít-cha-chá-rá-ná-xăm-păn-nô)

Nghĩa:

• • So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.
  • Itipi: Bởi Ngài là Bậc có đầy đủ tam-minh, bát-minh

và 15 đức-hạnh cao thượng,

Vì vậy, Vijjācaraṇasampanno: Đức-Thế-Tôn có ân-

đức Minh-Hạnh-Túc.

¹ Sở dĩ Chư Phật-Độc-Giác không thuyết-pháp tế độ chúng-sinh cùng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật là vì Đức-Phật Độc-Giác không có khả năng chế định ra ngôn ngữ để thuyết-pháp, như Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.

Còn bậc Thánh Thanh-văn giác, sở dĩ thuyết pháp tế độ chúng-sinh được là vì nhờ nghe, ghi nhớ lời giáo huấn của Đức-Phật Chánh-Đẳng- Giác, nên bậc Thánh thanh-văn giác có khả năng thuyết-pháp tế độ chúng-sinh cũng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật được.

Tam-minh

1. Tiền-kiếp-minh (pubbenivāsānussatiñāṇa) là trí- tuệ thấy rõ, biết rõ, nhớ rõ tiền-kiếp từ hằng trăm kiếp, hằng vạn kiếp, hằng triệu kiếp, hằng triệu triệu kiếp. Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác có khả năng ghi nhớ lại vô số kiếp không có giới hạn (còn Đức-Phật Độc-Giác, bậc Thánh Thanh-văn-giác có giới hạn).

Tiền-kiếp-minh là trí-tuệ biết rõ tiền-kiếp thuộc loại chúng-sinh nào, tên gì, thuộc dòng dõi nào, tạo thiện- nghiệp, bất-thiện-nghiệp, thực-hành pháp-hạnh ba-la- mật, … tuổi thọ, … đều ghi nhớ rõ ràng mọi chi tiết.

2. Thiên-nhãn-minh (dibbacakkhuñāṇa) là trí-tuệ thấy rõ, biết rõ kiếp quá-khứ, kiếp vị-lai của tất cả chúng- sinh hơn mắt của chư-thiên, chư phạm-thiên.

Thiên-nhãn-minh có 2 loại:

2. • Tử-sinh-minh (cutūpapātañāṇa) là trí-tuệ biết rõ sự tử, sự tái-sinh của tất cả chúng-sinh. Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác có tử-sinh-minh này biết rõ chúng-sinh sau khi chết rồi, nghiệp nào cho quả tái-sinh trong cảnh giới nào.
   • Vị-lai-kiến-minh (anāgataṃsañāṇa) là trí-tuệ thấy rõ những kiếp vị-lai của chúng-sinh. Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác dùng vị-lai-kiến-minh này để thọ ký chúng- sinh trong những kiếp vị-lai xa xăm, còn thời gian bao nhiêu đại-kiếp trái đất nữa, sẽ trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, Đức-Phật Độc-Giác, bậc Thánh thanh-văn-giác…
3. Trầm-luân-tận-minh (āsavakkhayañāṇa) là trí-tuệ thiền-tuệ siêu-tam-giới, đó là 4 Thánh-đạo-tuệ diệt tận được 4 pháp phiền-não trầm-luân (āsava) không còn dư sót, đồng thời Đức-Thế-Tôn tận diệt được tất cả mọi tiền-khiên-tật (vāsanā) do tích lũy từ vô lượng kiếp trong quá-khứ.

Bát-minh

1. Tiền-kiếp-minh (pubbenivāsānussatiñāṇa).
2. Thiên-nhãn-minh (dibbacakkhuñāṇa).
3. Trầm-luân-tận-minh (āsavakkhayañāṇa).
4. Thiền-tuệ-minh (vipassanāñāṇa) là trí-tuệ thiền- tuệ tam-giới thấy rõ, biết rõ sự sinh, sự diệt của danh- pháp sắc-pháp tam-giới, và trí-tuệ thiền-tuệ siêu-tam- giới chứng đắc 4 Thánh-đạo-tuệ, 4 Thánh-quả-tuệ và Niết-bàn.
5. Tha-tâm-minh (cetopariyañāṇa) là trí-tuệ có khả năng biết đến tâm của người khác, chúng-sinh khác đang nghĩ gì, với thiện-tâm hoặc bất-thiện-tâm, ...
6. Hóa-tâm-minh (manomayiddhiñāṇa) là trí-tuệ có khả năng hóa thân khác theo mong muốn của mình, do năng lực của thiền định.

Như trường hợp Đức-Phật-Gotama thuyết tạng Vi- Diệu-Pháp vào hạ thứ bảy tại cung trời Tam-thập-Tam- thiên suốt ba tháng. Mỗi ngày đến giờ đi khất thực, Đức- Phật hóa-thân khác như Đức-Phật tiếp tục thuyết pháp, còn chính Đức-Phật thật ngự đi khất thực ở Bắc-câu lưu- châu. Khi độ ngọ xong, Đức-Phật ngự trở lại cung trời thay thế Đức-Phật hóa-thân ấy.

7. Thiên-nhĩ-minh (dibbasotañāṇa) là trí-tuệ có khả năng nghe được mọi thứ tiếng người, tiếng súc-sinh, tiếng chư-thiên gần xa, do năng lực thiền định, như tai của chư-thiên, chư phạm-thiên.
8. Đa-dạng-minh (Iddhividhañāṇa) là trí-tuệ có khả năng biến hóa nhiều phép thần thông khác nhau, do năng lực thiền định, như một người hóa thành nhiều người, tàng hình không ai thấy, hiện hình nơi khác, đi xuyên qua núi, đi trên hư không, …

15 đức-hạnh cao-thượng

1. Giới đức: Hoàn toàn trong sạch và thanh-tịnh.
2. Cẩn trọng lục môn thanh-tịnh: Cẩn trọng khi thấy bằng mắt, nghe bằng tai, ngửi bằng mũi, nếm bằng lưỡi, tiếp xúc bằng thân, suy nghĩ bằng ý hoàn toàn thanh-tịnh.
3. Biết tri-túc trong vật thực: Nhận vật thực vừa đủ, khi thọ thực đàng hoàng, còn 4 - 5 miếng nữa đủ no, biết ngừng lại để dành uống nước, không dùng no quá.
4. Tinh-tấn tỉnh-thức: Ngày, đêm tinh-tấn hành phận sự, nghĩa là suốt ngày không ngủ, ban đêm có 3 canh:
   • Canh đầu (khoảng từ 18 đến 22 giờ): Ngồi hành đạo, đi kinh hành.
   • Canh giữa (khoảng từ 22 đến 2 giờ khuya): Nằm nghỉ ngủ trong tư thế nằm nghiêng bên phải, có trí nhớ, trí-tuệ trước khi ngủ, sẽ thức dậy lúc cuối canh giữa.
   • Canh chót (khoảng từ 2 giờ đến rạng đông): Hành

đạo, đi kinh hành, … gọi là tinh-tấn luôn luôn tỉnh thức.

5. Đức-tin: Có đức-tin không lay chuyển.
6. Trí nhớ: Thường có trí nhớ.
7. Hổ thẹn: Biết hổ-thẹn tội-lỗi.
8. Ghê sợ: Biết ghê-sợ tội-lỗi.
9. Đa văn túc trí: Học nhiều hiểu rộng tất cả các pháp.
10. Tinh-tấn: Có tâm tinh-tấn không ngừng nghỉ.
11. Trí-tuệ: Có trí-tuệ hiểu biết rõ tất cả các pháp.
12. Đệ nhất thiền: Có đệ nhất thiền sắc-giới và vô-sắc-giới.
13. Đệ nhị thiền: Có đệ nhị thiền sắc-giới và vô-sắc-giới.
14. Đệ tam thiền: Có đệ tam thiền sắc-giới và vô-sắc-giới.
15. Đệ tứ thiền: Có đệ tứ thiền sắc-giới và vô-sắc-giới.

Đó là 15 Đức-hạnh cao thượng.

Đức-Thế-Tôn có trọn đủ tam-minh, bát-minh và 15 đức-hạnh cao thượng hợp với tâm đại-bi tế độ chúng-sinh có duyên lành nên tế độ giải thoát khỏi mọi cảnh khổ tử sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Vijjācaraṇa- sampanno: Đức-Minh-Hạnh-Túc.

3.1.4- Ân-Đức-Phật Sugato

Itipi so Bhagavā Sugato.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa Xú-gá-tô)

Nghĩa:

• • So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.
  • Itipi: Bởi Ngài là Bậc thuyết pháp chân-lý đem lại lợi ích thật sự cho chúng-sinh.

Vì vậy, Sugato: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Thiện Ngôn.

Sugato có 4 ý nghĩa

• • Thuyết pháp chân-lý đem lại sự lợi ích cho chúng-sinh.
  • Ngự theo Thánh-đạo.
  • Ngự đến Niết-bàn an-lạc tuyệt đối.
  • Ngự đến mục đích cao thượng, bất thoái chí.

Giải thích:

1. Sugato có ý nghĩa thuyết pháp chân-lý đem lại sự lợi ích cho chúng-sinh như thế nào?

Đức-Thế-Tôn tùy thời thuyết pháp chân-lý chắc chắn đem lại sự lợi ích cho chúng-sinh, nếu không đem lại lợi ích, thì Đức-Thế-Tôn không thuyết pháp.

Đức-Thế-Tôn biết rõ 6 trường hợp, trường hợp nào nên thuyết giảng và trường hợp nào không nên thuyết giảng như sau:

• • Đức-Thế-Tôn biết rõ pháp nào không chân thật,

không đem lại sự lợi ích, người nghe không hài lòng, không hoan hỷ, Đức-Phật không thuyết giảng pháp ấy.

• • Đức-Thế-Tôn biết rõ pháp nào không chân thật, không đem lại sự lợi ích, dù người nghe hài lòng, hoan hỷ, Đức-Phật vẫn không thuyết giảng pháp ấy.
  • Đức-Thế-Tôn biết rõ pháp nào chân thật, nhưng không đem lại sự lợi ích, dù người nghe hài lòng, hoan hỷ, Đức-Phật vẫn không thuyết giảng pháp ấy.
  • Đức-Thế-Tôn biết rõ pháp nào chân thật, không đem lại sự lợi ích, người nghe không hài lòng, không hoan hỷ, Đức-Phật không thuyết giảng pháp ấy.
  • Đức-Thế-Tôn biết rõ pháp nào chân thật, đem lại sự lợi ích, người nghe không hài lòng, không hoan hỷ, Đức- Phật biết rõ tùy nơi, đúng lúc sẽ thuyết giảng pháp ấy.
  • Đức-Thế-Tôn biết rõ pháp nào chân thật, đem lại sự lợi ích, người nghe hài lòng, hoan hỷ, Đức-Phật biết rõ tùy nơi, đúng lúc sẽ thuyết giảng pháp ấy.

Vì vậy, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sugato với ý nghĩa thuyết pháp chân-lý đem lại sự lợi ích cho chúng-sinh.

2. Sugato có ý nghĩa ngự theo Thánh-đạo như thế nào?

Đức-Thế-Tôn ngự theo Thánh-đạo hợp đủ 8 chánh là:

• • Chánh-kiến: Trí-tuệ chân-chính là trí-tuệ thiền-tuệ chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế.
  • Chánh-tư-duy: Tư-duy chân-chính là:
    • Tư-duy thoát khỏi ngũ dục.
    • Tư-duy không thù oán.
    • Tư-duy không hại chúng-sinh.
  • Chánh-ngữ: Lời nói chân-chính là:
    • Không nói dối.

• • • Không nói lời đâm thọc chia rẽ.
    • Không nói lời thô tục.
    • Không nói lời vô ích.
  • Chánh-nghiệp: Hành-nghiệp chân-chính là:
    • Không sát sinh.
    • Không trộm cắp.
    • Không tà dâm.
  • Chánh-mạng: Nuôi-mạng chân-chính là không sống theo tà-mạng do thân, khẩu hành-ác.
  • Chánh-tinh-tấn: Tinh-tấn chân-chính là:
    • Tinh-tấn ngăn ác-pháp chưa sinh, không cho sinh.
    • Tinh-tấn diệt ác-pháp đã sinh.
    • Tinh-tấn làm cho thiện-pháp chưa sinh, được sinh.
    • Tinh-tấn làm cho tăng trưởng thiện-pháp đã sinh.
  • Chánh niệm: Niệm chân-chính là:
    • Niệm-thân, thân là đối-tượng của chánh-niệm…
    • Niệm-thọ, thọ là đối-tượng của chánh-niệm…
    • Niệm-tâm, tâm là đối-tượng của chánh-niệm…
    • Niệm-pháp, pháp là đối-tượng của chánh-niệm…
  • Chánh-định: Định chân-chính là định-tâm trong các bậc thiền siêu-tam-giới có đối-tượng Niết-bàn:
    • Định-tâm trong đệ nhất thiền siêu-tam-giới.
    • Định-tâm trong đệ nhị thiền siêu-tam-giới.
    • Định-tâm trong đệ tam thiền siêu-tam-giới.
    • Định-tâm trong đệ tứ thiền siêu-tam-giới.
    • Định-tâm trong đệ ngũ thiền siêu-tam-giới.

Thánh-đạo hợp đủ 8 chánh này đồng sinh với 4 Thánh-đạo-tâm, 4 Thánh-quả-tâm, có đối-tượng Niết-bàn.

Vì vậy, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sugato với ý nghĩa

ngự theo Thánh-đạo.

3. Sugato có ý nghĩa ngự đến Niết-bàn an-lạc tuyệt

đối như thế nào?

Đức-Thế-Tôn là Bậc đầu tiên chứng ngộ Niết-bàn bằng trí-tuệ thiền-tuệ siêu-tam-giới đó là: 4 Thánh-đạo-tuệ, 4 Thánh-quả-tuệ, nên Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sugato với ý nghĩa ngự đến Niết-bàn đầu tiên an-lạc tuyệt đối.

Về sau, Đức-Thế-Tôn thuyết pháp tế độ các hàng đệ- tử cũng chứng ngộ Niết-bàn với Thánh-đạo-tuệ, Thánh- quả-tuệ, nhưng những bậc Thánh Thanh-văn đệ-tử này không có ân-đức Sugato như Đức-Thế-Tôn, bởi vì không phải bậc đầu tiên chứng ngộ Niết-bàn.

Vì vậy, chỉ có Đức-Thế-Tôn mới có ân-đức Sugato

với ý nghĩa ngự đến Niết-bàn an-lạc tuyệt đối mà thôi.

4. Sugato có ý nghĩa ngự đến mục đích cao thượng, bất thoái chí như thế nào?

Đức-Bồ-tát Đạo-sĩ Sumedha, tiền-kiếp của Đức-Phật Gotama có ý nguyện muốn trở thành Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác.

Lần đầu tiên, Đức-Bồ-tát Đạo-sĩ Sumedha được Đức- Phật Dīpaṅkara thọ ký xác định thời gian còn 4 a-tăng- kỳ và 100 ngàn đại-kiếp nữa, sẽ trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, có danh hiệu là Đức-Phật Gotama.

Từ đó, Đức-Bồ-tát Đạo-sĩ Sumedha trở thành Đức-Bồ- tát cố-định (niyatabodhisatta) tiếp tục thực-hành cho đầy đủ 30 pháp-hạnh ba-la-mật: 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc hạ, 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc trung và 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc thượng, suốt khoảng thời gian 4 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại-kiếp trái đất một cách bất thoái chí.

Đến kiếp chót, Đức-Bồ-tát Siddhattha từ bỏ ngai vàng,

đi xuất gia đã chứng đắc thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-

Giác, có danh hiệu là Đức-Phật Gotama, đúng như lời thọ ký của Đức-Phật Dīpaṅkara.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Sugato với ý nghĩa ngự đến mục đích cao thượng bất thoái chí.

3.1.5- Ân-Đức-Phật Lokavidū

Itipi so Bhagavā Lokavidū.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa Lô-ká-ví-đu).

Nghĩa:

• So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.
• Itipi: Bởi Ngài là Bậc thấy rõ, biết rõ tổng các loài chúng-sinh, tổng các cõi chúng-sinh, tổng các pháp-hành.

Vì vậy, Lokavidū: Đức-Thế-Tôn có ân-đức Thông suốt tam-tổng-pháp.

• • Loka là các pháp có sự sinh, sự diệt, sự thành, sự hoại, … ngũ-uẩn của mình gọi là loka.

Loka có 3 loại

1. Tổng các loài chúng-sinh (sattaloka).
2. Tổng các cõi chúng-sinh (okāsaloka).
3. Tổng các pháp-hành (saṅkhāraloka).

Đức-Thế-Tôn có 2 loại trí-tuệ đặc biệt mà chư Phật

Độc-Giác và bậc Thánh Thanh-văn không có là:

• Indriyaparopariyattañāṇa: Trí-tuệ thấy rõ, biết rõ 5 pháp-chủ cao thấp của mỗi chúng-sinh.
• Āsayānusayañāṇa: Trí-tuệ thấy rõ, biết rõ phiền-não ngấm ngầm, thiện-nghiệp, ác-nghiệp của mỗi chúng-sinh.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có khả năng đặc biệt thông suốt cả 3 tổng-pháp.

1. Thế nào gọi là tổng các loài chúng-sinh (sattaloka)?

• • Chúng-sinh có 4 loài:
• Thai-sinh: Chúng-sinh sinh từ bụng mẹ như loài người, voi, ngựa, trâu, bò, v.v…
• Noãn-sinh: Chúng-sinh sinh từ trứng như gà, vịt, chim, ..
• Thấp-sinh: Chúng-sinh sinh từ nơi ẩm thấp như con dòi, con giun, …
• Hóa-sinh: Chúng-sinh sinh hiện hữu ngay tức thì như chư-thiên, chư phạm-thiên, loài ngạ-quỷ, a-su-ra, chúng- sinh địa-ngục, con người đầu tiên xuất hiện trên trái đất này, ...
  • Chúng-sinh phân chia theo uẩn có 3 hạng:
• Chúng-sinh có ngũ-uẩn: Sắc-uẩn, thọ-uẩn, tưởng- uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn trong 11 cõi dục-giới và 15 tầng trời sắc-giới phạm-thiên (trừ tầng trời sắc-giới phạm-thiên Vô-tưởng-thiên).
• Chúng-sinh có tứ-uẩn: Thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành- uẩn, thức-uẩn (không có sắc-uẩn) trong 4 tầng trời vô-sắc- giới phạm-thiên.
• Chúng-sinh có nhất-uẩn là sắc-uẩn (không có 4 danh-uẩn) trong tầng trời sắc-giới phạm-thiên Vô- tưởng-thiên.

Đức-Thế-Tôn biết rõ chúng-sinh nào có 5 pháp-chủ: Tín-pháp-chủ, tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, định-pháp- chủ, tuệ-pháp-chủ già dặn hoặc còn non nớt, phiền-não ngấm ngầm nặng hoặc nhẹ, bản tánh riêng của mỗi chúng-sinh, nguyện vọng cao cả của mỗi chúng-sinh.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn thấy rõ, biết rõ chúng-sinh có khả năng chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả trong kiếp hiện-tại, hoặc có nguyện vọng muốn trở thành Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, hoặc Đức-Phật Độc-Giác, hoặc bậc Thánh Thanh-văn-giác bậc nào, ... trong kiếp vị-lai.

Chúng-sinh không có khả năng chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả trong kiếp hiện-tại, do nguyên nhân nào, …

Đức-Thế-Tôn thấy rõ, biết rõ thông suốt tất cả các loài chúng-sinh không còn dư sót.

2. Thế nào gọi là tổng các cõi chúng-sinh (okāsaloka)?

Tổng các cõi chúng-sinh (okāsaloka) là nơi tạm trú của tất cả các loài chúng-sinh trong tam-giới gồm có 31 cõi-giới.

Mỗi chúng-sinh được tạm trú với thời gian mau hoặc lâu hoàn toàn tùy thuộc vào năng lực quả của thiện- nghiệp, quả của ác-nghiệp hỗ trợ mỗi kiếp chúng-sinh.

Tam-giới có 31 cõi-giới

• Dục-giới có 11 cõi-giới.
• Sắc-giới có 16 tầng trời sắc-giới phạm-thiên.
• Vô-sắc-giới có 4 tầng trời vô-sắc-giới phạm-thiên.
  • Dục-Giới có 11 cõi chia ra 2 cõi-giới:
• 4 Cõi ác-giới:
  1. Cõi địa ngục: Chúng-sinh có tuổi thọ không nhất định.
  2. Cõi a-su-ra: Chúng-sinh có tuổi thọ không nhất định.
  3. Cõi ngạ-quỷ: Chúng-sinh có tuổi thọ không nhất định.
  4. Cõi súc-sinh: Chúng-sinh có tuổi thọ không nhất định.
• 7 Cõi thiện-dục-giới:
  1. Cõi người (Manussa): Con người có tuổi thọ không nhất định.
  2. Cõi trời Tứ-Đại-thiên-vương (Catumahārājikā): Chư vị thiên-nam, vị thiên-nữ có tuổi thọ 500 tuổi trời, bằng 9 triệu năm cõi người (bởi 1 ngày 1 đêm ở cõi trời này bằng 50 năm cõi người).

1. 3. Cõi trời Tam-thập-Tam-thiên (Tāvatiṃsā): Chư vị thiên-nam, vị thiên-nữ có tuổi thọ 1.000 tuổi trời, bằng 36 triệu năm cõi người (bởi 1 ngày 1 đêm ở cõi trời này bằng 100 năm cõi người).
   4. Cõi trời Dạ-ma-thiên (Yāmā): Chư vị thiên-nam, vị thiên-nữ có tuổi thọ 2.000 tuổi trời, bằng 144 triệu năm cõi người (bởi 1 ngày 1 đêm ở cõi trời này bằng 200 năm cõi người).
   5. Cõi trời Đâu-suất đà-thiên (Tusitā): Chư vị thiên- nam, vị thiên-nữ có tuổi thọ 4.000 tuổi trời, bằng 576 triệu năm cõi người (bởi 1 ngày 1 đêm ở cõi trời này bằng 400 năm cõi người).
   6. Cõi trời Hóa-lạc-thiên (Nimmānarati): Chư vị thiên-nam, vị thiên-nữ có tuổi thọ 8.000 tuổi trời, bằng

2.304 triệu năm cõi người (bởi 1 ngày 1 đêm ở cõi trời này bằng 800 năm cõi người).

1. 7. Cõi trời Tha-hóa-tự-tại-thiên (Paranimmitavasavatti) chư vị thiên-nam, vị thiên-nữ có tuổi thọ 16.000 tuổi trời, bằng 9.216 triệu năm cõi người (bởi 1 ngày 1 đêm ở cõi trời này bằng 1.600 năm cõi người).

1. • Cõi sắc-giới phạm-thiên có 16 tầng trời sắc-giới phạm-thiên được phân chia theo 4 bậc thiền sắc-giới quả-tâm:
1. Tầng trời đệ nhất thiền sắc-giới quả-tâm có 3 tầng:

• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Phạm-Chúng-thiên (Brahmapārisajjā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 1/3 a- tăng-kỳ kiếp trụ⁽¹⁾.
• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Phạm-Phụ-thiên (Brahmapurohitā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 1/2 a- tăng-kỳ kiếp trụ.

¹ Vivaṭṭathāyī asaṅkhyeyyakappa: a-tăng-kỳ kiếp trụ của trái đất.

• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Đại-Phạm-thiên (Mahābrahmā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 1 a-tăng-kỳ kiếp trụ.

2. Tầng trời đệ nhị thiền sắc-giới quả-tâm có 3 tầng:

• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Thiểu-Quang-thiên (Parittabhā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 2 đại-kiếp trái đất.⁽²⁾
• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Vô-lượng-Quang- thiên (Appamāṇabhā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 4 đại- kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Quang-Âm-thiên (Ābhassarā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 8 đại-kiếp trái đất.

3. Tầng trời đệ tam thiền sắc-giới quả-tâm có 3 tầng:

• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Thiểu-Tịnh-thiên (Parittasubhā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 16 đại-kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Vô-lượng-Tịnh-thiên (Appamāṇasubhā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 32 đại- kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Biến-Tịnh-thiên (Subhakiṇhā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 64 đại-kiếp trái đất.

4. Tầng trời đệ tứ thiền sắc-giới quả-tâm có 7 tầng:

• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Quảng-Quả-thiên (Vehapphalā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 500 đại-kiếp trái đất.

² Đại-kiếp (mahākappa): trải qua 4 a-tăng-kỳ thành-trụ-hoại-không là 1 đại- kiếp trái đất.

• Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Vô-Tưởng-thiên (Asaññasattā): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 500 đại- kiếp trái đất.
  • Tầng trời sắc-giới phạm-thiên Tịnh-cư-thiên (Suddhāvāsā): Có 5 tầng trời chỉ dành riêng cho vị phạm-thiên là bậc Thánh Bất-lai chứng đắc đệ tứ thiền sắc-giới thiện-tâm mà thôi.
• Tầng trời sắc-giới Vô-Phiền-thiên (Avihā): Chư phạm-thiên Thánh Bất-lai có tín-pháp-chủ nhiều năng lực, có tuổi thọ 1.000 đại-kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới Vô-Nhiệt-thiên (Atappā): Chư phạm-thiên Thánh Bất-lai có tấn-pháp-chủ nhiều năng lực, có tuổi thọ 2.000 đại-kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới Thiện-Hiện-thiên (Sudassā): Chư phạm-thiên Thánh Bất-lai có niệm-pháp-chủ nhiều năng lực, có tuổi thọ 4.000 đại-kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới Thiện-Kiến-thiên (Sudassī): Chư phạm-thiên Thánh Bất-lai có định-pháp-chủ nhiều năng lực, có tuổi thọ 8.000 đại-kiếp trái đất.
• Tầng trời sắc-giới Sắc-Cứu-Cánh-thiên (Akaniṭṭhā): Chư phạm-thiên Thánh Bất-lai có tuệ-pháp-chủ nhiều năng lực, có tuổi thọ 16.000 đại-kiếp trái đất.
  • Cõi vô-sắc-giới phạm-thiên có 4 tầng trời:
• Tầng trời vô-sắc-giới Không-vô-biên-xứ-thiên (Ākāsānañcāyatana):  Chư  phạm-thiên  có  tuổi  thọ

20.000 đại-kiếp trái đất.

• Tầng trời vô-sắc-giới Thức-vô-biên-xứ-thiên (Viñ- ñāṇañcāyatana): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 40.000 đại-kiếp trái đất.

• Tầng trời vô-sắc-giới Vô-sở-hữu-xứ-thiên (Ākiñ- caññāyatana): Chư phạm-thiên có tuổi thọ 60.000 đại- kiếp trái đất.
• Tầng trời vô-sắc-giới Phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ- thiên (Nevasaññānāsaññāyatana): Chư phạm-thiên có tuổi thọ lâu nhất 84.000 đại-kiếp trái đất.
• 1 tam-giới gồm có 31 cõi-giới..
• 1 tiểu-thế-giới gồm có 31.000 cõi-giới.
• 1 trung-thế-giới gồm có 31 triệu cõi-giới.
• 1 đại-thế-giới gồm có 31 triệu triệu cõi-giới (31.000 tỉ cõi-giới).

Đức-Thế-Tôn không những thông suốt 31.000 tỉ cõi- giới mà còn thông suốt không tận cùng cõi-giới (ananta- cakkavāḷa).

3. Thế nào gọi là tổng các pháp-hành (saṅkhāraloka)?

Pháp-hành là pháp do nhân duyên cấu tạo, có sự sinh, sự diệt, ví dụ: Ngũ-uẩn, sắc-pháp, danh-pháp, v.v…

Tổng các loài chúng-sinh (sattaloka) và tổng các cõi- giới chúng-sinh (okāsaloka) thuộc về chế-định-pháp (paññattidhamma), còn tổng các pháp-hành thuộc về chân-nghĩa-pháp (paramatthadhamma).

Đức-Thế-Tôn thông suốt tổng các pháp-hành, có nhiều pháp như sau:

• Pháp-hành có 1 pháp: Tất cả chúng-sinh được tồn tại do nhờ nhân (āhāra).
• Pháp-hành có 2 pháp: Danh-pháp và sắc-pháp.
• Pháp-hành có 3 thọ: Thọ khổ, thọ lạc, thọ xả.
• Pháp-hành có 4 pháp: Vật thực, xúc, tác ý, tâm đem lại quả.

• Pháp-hành có 5 uẩn: Sắc-uẩn, thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn.
• Pháp-hành có 6 xứ bên trong: Nhãn-xứ, nhĩ-xứ, tỷ- xứ, thiệt-xứ, thân-xứ, ý-xứ.

Và có 6 xứ bên ngoài: Sắc-xứ, thanh-xứ, hương-xứ, vị-xứ, xúc-xứ, pháp-xứ, v.v…

Đức-Thế-Tôn thông suốt cả vô số pháp-hành bắt nguồn từ ngũ-uẩn.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Lokavidū: Đức- Thông-Suốt Tam-tổng-pháp (tổng các loài chúng-sinh, tổng các cõi chúng-sinh, tổng các pháp-hành).

3.1.6- Ân-Đức-Phật Anuttaro Purisadammasārathi

Itipi so Bhagavā Anuttaro Purisadammasārathi.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa Á-nút-tá-rô pú-rí-xá-đăm- má-xa-rá-thí)

Nghĩa:

• So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.
• Itipi: Bởi Ngài là Bậc giáo huấn chúng-sinh cải tà quy chánh, cải ác làm thiện, từ hạng phàm-nhân lên bậc Thánh-nhân.
• Anuttaro purisadammasārathi: Do đó, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Vô-Thượng-Giáo-Hóa chúng-sinh.

Giáo hóa người ác trở thành bậc thánh-nhân

Kẻ cướp sát nhân cắt ngón tay xâu thành vòng đeo ở cổ có biệt danh Aṅgulimāla. Y có võ nghệ cao cường, sống một mình ở trong rừng, dù từng đoàn người 20 - 30 người đi qua khu rừng ấy, cũng không một ai thoát chết.

Một hôm, Đức-Thế-Tôn một mình đi vào khu rừng, nơi trú ẩn của Aṅgulimāla, để giáo hóa tế độ y. Aṅgulimāla thức tỉnh, từ bỏ sát nhân, xin xuất gia trở thành tỳ-khưu nơi Đức-Phật.

Về sau không lâu, tỳ-khưu Aṅgulimāla thực-hành pháp-hành thiền-tuệ dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết- bàn, trở thành bậc Thánh A-ra-hán cao thượng …

Giáo hóa dạ-xoa ác trở thành bậc thánh-nhân

Tích Dạ-xoa Āḷavaka ăn thịt người rất hung ác, tàn bạo, có nhiều phép mầu cực kỳ nguy hiểm.

Một hôm, biết Dạ-xoa Āḷavaka đi vắng, Đức-Thế-Tôn ngự đi đến lâu đài của y, ngự trên bảo tọa trong lâu đài của Dạ-xoa Āḷavaka.

Nghe tin Đức-Thế-Tôn ngự trên bảo tọa của y, Dạ-xoa Āḷavaka nổi cơn giận dữ, vô cùng bực tức, liền trở về ngay, y dùng mọi phép mầu cực kỳ nguy hiểm, để xua đuổi Đức-Thế-Tôn xuống khỏi bảo tọa, rời khỏi cung điện của y ngay tức khắc, nhưng y hoàn toàn bất lực, không xua đuổi Đức-Thế-Tôn được.

Cuối cùng, có một bài kệ khó mà y quên câu giải đáp, y đã hỏi nhiều Sa-môn, Bà-la-môn mà không một ai có thể giải đáp đúng, để làm cho y hài lòng.

Nay y đem bài kệ ấy đặt điều kiện, nếu Đức-Thế-Tôn

không giải đáp đúng thì phải rời khỏi lâu đài của y ngay.

Thật ra, Đức-Thế-Tôn ngự đến cốt yếu giải đáp bài kệ ấy, để tế độ Dạ-xoa Āḷavaka. Cho nên, sau khi Dạ-xoa Āḷavaka hỏi câu kệ xong, Đức-Thế-Tôn liền giải đáp đúng ý nghĩa sâu sắc của câu kệ ấy làm cho Dạ-xoa Āḷavaka vô cùng hoan hỷ. Ngay khi ấy, Dạ-xoa Āḷavaka chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Nhập-lưu Thánh-đạo, Nhập-lưu Thánh-quả, trở thành bậc Thánh Nhập-lưu, có đức-tin trong sạch và không lay chuyển trong Tam-bảo.

Giáo hóa phạm-thiên tà-kiến trở thành chánh-kiến

Phạm-thiên Baka ở cung trời sắc-giới cõi Quang-Âm- thiên phát sinh thường-kiến mê lầm. Đức-Thế-Tôn từ ngôi chùa Jetavana, xuất hiện lên tầng trời sắc-giới phạm-thiên Quang-Âm-thiên, để tế độ Phạm-thiên Baka từ bỏ tà-kiến trở lại chánh kiến, v.v…

Giáo hóa loài súc-sinh

Đức-Thế-Tôn giáo hóa các loài súc-sinh như rồng chúa Apalāla, rồng chúa Cūḷodara, rồng chúa Mahodara,

… trở thành rồng hiền lành.

Đức-Thế-Tôn giáo hóa tế độ voi chúa Nālāgiri rất hung dữ, trong cơn say, chạy đến để hại Đức-Thế-Tôn.

Đức-Thế-Tôn rải tâm từ đến voi chúa Nālāgiri, ngay tức khắc voi chúa tỉnh lại, bò đến quỳ mọp xuống hai bàn chân của Đức-Thế-Tôn.

Đức-Thế-Tôn giáo hóa tế độ voi chúa Nālāgiri hung dữ này trở thành voi hiền lành, biết quy y Tam-bảo, biết thọ trì ngũ-giới.

Kể từ đó về sau, voi chúa Nālāgiri rất hiền lành dễ thương, Đức-Thế-Tôn đặt tên là voi chúa Dhanapāla…

Đức-Thế-Tôn giáo hóa tế độ chúng-sinh có duyên lành nên tế độ, nghĩa là, những chúng-sinh ấy tiền-kiếp có liên quan với Đức-Thế-Tôn, hoặc tiền-kiếp đã từng gieo duyên lành nơi Chư Phật trong quá-khứ, hoặc đã từng tạo đầy đủ 10 pháp-hạnh ba-la-mật, có đủ 5 pháp- chủ, đã từng gieo phước duyên trong giáo pháp của chư Phật quá-khứ.

Nay kiếp hiện-tại, chúng-sinh ấy được Đức-Thế-Tôn quan tâm đến để giáo hóa tế độ chúng-sinh ấy (nghĩa là không phải Đức-Thế-Tôn gặp chúng-sinh nào cũng đều giáo hóa tế độ chúng-sinh ấy được).

Đức-Thế-Tôn giáo hóa những chúng-sinh mà không có một ai có thể giáo hóa tế độ được, không có một vị nào có thể sánh được với Đức-Thế-Tôn.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Anuttaro purisa- dammasārathi: Đức-Vô-Thượng-Giáo-Hóa chúng-sinh.

• Riêng ân-Đức-Phật Anuttaro purisadammasārathi:

Trong bộ Thanh-Tịnh-Đạo (Visuddhimagga), phần giảng dạy Ân-Đức-Phật, thì Ân-Đức-Phật này phân chia làm hai Ân-đức riêng biệt:

• • Anuttaro: Đức-Vô-Thượng.
  • Purisadammasārathi: Đức-Giáo-Hóa chúng-sinh.

Giải thích:

1. Ân-đức Anuttaro: Đức-Vô-Thượng như thế nào?

Đức-Thế-Tôn có sīlaguṇa: Giới-đức trong sạch thanh- tịnh không một ai trong toàn cõi-giới hơn Đức-Thế-Tôn.

Cũng như vậy, Đức-Thế-Tôn có samādhiguṇa: Định- đức trong sạch thanh-tịnh... có paññāguṇa: Tuệ-đức trong sạch thanh-tịnh... có vimuttiguṇa: Giải-thoát-đức trong sạch thanh-tịnh... có vimuttiñāṇadassana: Giải- thoát-tri-kiến-đức trong sạch thanh-tịnh không một ai trong toàn cõi-giới hơn Đức-Thế-Tôn.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Anuttaro: Đức-Vô- Thượng.

2. Ân-đức Purisadammasārathi: Đức-Giáo-Hóa chúng- sinh như thế nào?

Đức-Thế-Tôn giáo hóa các loài chúng-sinh có duyên lành, mà không có một ai trong toàn cõi-giới chúng-sinh có khả năng giáo hóa tế độ chúng-sinh như Đức-Thế-Tôn.

Cho nên, Đức-Thế-Tôn có ân-đức Purisadammasārathi:

Đức-Giáo-Hóa chúng-sinh.

3.1.7- Ân-Đức-Phật Satthā Devamanussānaṃ

Itipi so Bhagavā Satthā Devamanussānaṃ.

(Cách đọc: Í-tí-pí xô phá-gá-voa Xặt-tha-đê-voá-má-nút-xa-năng)

Nghĩa:

• So Bhagavā: Đức-Thế-Tôn.
• Itipi: Bởi Ngài là Bậc Thầy của nhân-loại, chư- thiên, chư Phạm-thiên,…
• Satthā devamanussānaṃ: Do đó Đức-Thế-Tôn có

ân-đức Thiên-Nhân-Sư.

Sự lợi ích an-lạc kiếp hiện-tại

Đức-Thế-Tôn giáo huấn chúng-sinh thực-hành 4 pháp

để đem lại những sự lợi ích, sự an-lạc trong kiếp hiện-tại⁽¹⁾.

4 pháp là:

• Biết siêng năng cần mẫn trong nghề nghiệp, công việc.
• Biết giữ gìn của cải tài sản.
• Có bạn lành, bạn tốt là bậc-thiện-trí.
• Biết sử dụng của cải có chừng mực tùy theo khả năng của mình.

Giải thích:

1. Biết siêng năng cần mẫn trong nghề nghiệp, trong công việc như thế nào?

Trong cuộc sống mỗi người nên chọn cho mình một nghề nghiệp lương thiện, không làm khổ mình, không làm khổ người, không làm khổ cả mình lẫn người⁽²⁾. Biết siêng năng cần mẫn trong nghề nghiệp ấy, trong công việc ấy, có trí-tuệ hiểu biết chuyên môn trong nghề nghiệp để tạo ra nhiều của cải tài sản cho mình.

¹ Aṅguttaranikāya - Aṭṭhakanipata, kinh Dīghajāṇusutta.

² Tránh 5 nghề: Nghề buôn bán vũ khí, nghề buôn bán người hoặc súc vật, nghề buôn bán rượu, bia và các chất say, nghề buôn bán các loại thuốc độc sát hại chúng-sinh, nghề giết gia súc, gia cầm để bán thịt.

2. Biết giữ gìn của cải tài sản như thế nào?

Của cải tài sản được tạo ra do đức tính siêng năng cần mẫn trong nghề nghiệp, trong công việc một cách hợp pháp. Người ấy nghĩ rằng: “Ta nên giữ gìn cẩn thận những của cải tài sản này, tránh không để lửa cháy, nước ngập lụt cuốn trôi, bọn trộm cướp chiếm đoạt… giữ gìn của cải tài sản không bị hư mất.”

3. Có bạn lành, bạn tốt là bậc thiện-trí như thế nào?

Muốn được sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an-lạc lâu dài, cần phải sống gần gũi, thân cận với bậc thiện-trí, làm bạn thân thiết, để học hỏi những thiện-pháp nên hành, những ác-pháp nên tránh xa.

Bậc thiện-trí là người có đức-tin chân-chính, có giới- hạnh đầy đủ trọn vẹn, là bậc đa-văn túc-trí, học nhiều hiểu rộng, có trí-tuệ sáng suốt, hiểu biết các pháp, là bậc thường hoan hỷ trong sự bố-thí.

Nhờ gần gũi, thân cận bạn lành bạn tốt là bậc thiện- trí, nên mình mới có cơ hội học tập, để có đức-tin trong sạch, có giới trong sạch, học nhiều hiểu rộng, có trí-tuệ hiểu biết các pháp, hoan hỷ trong sự bố-thí. Và học hỏi hiểu biết cách làm cho của cải phát triển⁽¹⁾, và tránh xa cách làm cho của cải tiêu hao.

4. Biết sử dụng của cải có chừng mực tùy theo khả năng của mình như thế nào?

Biết sử dụng của cải có chừng mực trong cuộc sống:

• Không nên phung phí của cải quá mức.
• Không nên hà tiện quá mức.

¹ Cách làm cho của cải phát triển: Kết bạn với bậc thiện trí, không ăn chơi

đàng điếm, không uống rượu, bia, không chơi cờ bạc.

Cách làm cho của cải tiêu hao: Kết bạn với người ác, ăn chơi đàng điếm, uống rượu, bia, chơi cờ bạc.

Nên nghĩ rằng: “Phần thu của ta hơn phần chi, hoặc phần chi của ta kém hơn phần thức-uẩn.”