5. Visākhā

The chief among the female lay disciples of the Buddha and declared by him to be foremost among those who ministered to the Order (dāyikānam aggā) (A.i.26; she is considered the ideal lay woman - e.g., A.iv.348). Her father was Dhanañjaya, son of Mendaka, and her mother Sumanā. She was born in the city of Bhaddiya in Anga. When she was seven years old, the Buddha visited Bhaddiya with a large company of monks, out of compassion for the brahmin Sela and others. Mendaka gave Visākhā five hundred companions, five hundred slaves, and five hundred chariots, that she might visit the Buddha. She stopped the chariots some distance away and approached the Buddha on foot. He preached to her and she became a sotāpanna. For the next fortnight Mendaka invited the Buddha and his monks daily to his house, where he fed them.

Later, when, at Pasenadi's request, Bimbisāra sent Dhanañjaya to live in Kosala, Visākhā accompanied her parents and lived in Sāketa. The messengers, sent by Migāra of Sāvatthi to find a suitable bride for his son Punnavaddhana, saw Visākhā on her way to the lake to bathe on a feast day. At that moment there was a great shower. Visākhā's companions ran for shelter, but Visākhā herself, walking at her usual pace, came to the place where the messengers, already greatly impressed, were awaiting her. When they asked her why she did not run to seek shelter and so preserve her clothes, she answered that she had plenty of clothes in the house, but that if she ran she might damage a limb which would be a great loss. "Unmarried girls," she said, "are like goods awaiting sale, they must not be disfigured." The messengers offered her a bouquet of flowers (mālāgulam), which she accepted as a proposal of marriage, and then went on to her father's house. The messengers followed and laid Punnavaddhana's suit before Dhanañjaya. The proposal was accepted and confirmed by an exchange of letters.

When Pasenadi heard of it, he offered to accompany Punnavaddhana to Sāketa, as a mark of signal favour. Dhanañjaya welcomed the king and his retinue, Migāra, Punnavaddhana and their followers, with all honour, attending personally to all the details of hospitality. He persuaded the king to stay with him during the rains, providing all that was necessary. According to the DhA. account (loc. cit.) Visākhā superintended all the arrangements.

Five hundred goldsmiths were engaged to make the Mahālatāpasādhana (ornament), for the bride; three months passed, but it was still unfinished. The supply of firewood ran out, and orders were given that the wood of dilapidated houses should be used. This wood lasted for a fortnight, and then the storehouses containing cloths were opened, the cloths soaked in oil and used for cooking the food. The ornament was finished in four months. In the time of Kassapa Buddha she gave bowls and robes to twenty thousand monks, also thread and needles and sewing materials; as a result of this, she received her parure in this life (DhA.i.395).

Dhanañjaya gave his daughter, as dowry, five hundred carts full of money, five hundred with vessels of gold, five hundred each of silver, copper, various silks, ghee, rice husked and winnowed; also ploughs, ploughshares, and other farm implements, five hundred carts with three slave-women in each, everything being provided for them. The cattle given by him filled an enclosure three quarters of a league in length and eight rods across, standing shoulder to shoulder, and in addition to these, sixty thousand bulls and sixty thousand milk cows escaped from their stalls and joined the herd already gifted to her. In her birth as Sanghadāsi, she gave the five products of the cow to twenty thousand monks, begging them to eat; hence the escaping of the cattle for her benefit (DhA.i.397). Visākhā's relations continued to send her costly gifts even after her marriage. The Udāna (ii.9) contains a story of a dispute she had with the customs officers regarding the duty they levied on one of her presents. She visited Pasenadi several times, trying to get the matter settled; but he had no time to give to the matter, and, in the end, she sought consolation from the Buddha.

When the time came for Visākhā to leave, Dhanañjaya gave her ten admonitions, which Migāra overheard from the next room. These admonitions were:

• Not to give fire from the house outside;
• not to take into the house fire from without;
• to give only to those who give in return: not to give to those who do not give in return;
• to give to him that gives and to him that gives not;
• to sit, eat and sleep happily;
• to tend the fire and to honour household deities.

These riddles were later explained by Visākhā to her father in law (DhA.i.403f.).

On the following day Dhanañjaya appointed eight householders to be sponsors to his daughter and to enquire into any charges which might be brought against her. When she left, Dhanañjaya allowed any inhabitants of his fourteen tributary villages to accompany her if they so wished. As a result the villages were left empty; but Migāra, fearing that he should have to feed them, drove most of them back. Visākhā entered Sāvatthi standing in her chariot, so that all might see her glory. The citizens showered gifts on her, but these she distributed among the people.

Migāra was a follower of the Niganthas, and, soon after Visākhā's arrival in his house, he sent for them and told her to minister to them. But Visākhā, repulsed by their nudity, refused to pay them homage. The Niganthas urged that she should be sent away, but Migāra bided his time. One day, as Migāra was eating, while Visākhā stood fanning him, a monk was seen standing outside his house. Visākhā stood aside, that Migāra might see him, but as Migāra continued to eat without noticing the monk, she said to the latter, "Pass on, Sir, my father in law eats stale fare." Migāra was angry and threatened to send her away, but, at her request, the matter was referred to her sponsors. They enquired into the several charges brought against her and adjudged her not guilty. Visākhā then gave orders that preparations should be made for her return to her parents. But Migāra begged her forgiveness which she granted, on condition that he would invite to the house the Buddha and his monks. This he did, but, owing to the influence of the Niganthas, he left Visākhā to entertain them, and only consented to hear the Buddha's sermon at the end of the meal from behind a curtain. At the conclusion of this sermon, however, he became a sotāpanna. His gratitude towards Visākhā was boundless; henceforth she was to be considered as his mother and to receive all the honour due to a mother; from this time onwards she was called Migāramātā. In DhA.i.406 we are told that in order to confirm this declaration, Migāra sucked the breast of Visākhā. This account adds that she had also a son named Migāra; thus there was a double reason for the name. AA.i.313 says that Migāra was her eldest son.

Migāra got made for her everyday use an ornament called ghanamatthaka, at a cost of one hundred thousand. (Some time after, Visākhā sold the Mahālatāpasādhana and built the Migāramātupāsada.) On the day of the presentation of this ornament, Migāra held for her a special festival in her honour, and she was made to bathe in sixteen pots of perfumed water. This account of Visākhā is summarized from DhA.i.384ff.; AA.i.219ff. contains a similar account but with far less detail. The DhA. account contains numerous other particulars, some of which are given below.

Visākhā had ten sons and ten daughters, each of whom had a similar number of children, and so on down to the fourth generation. Before her death, at the age of one hundred and twenty, she had eighty four thousand and twenty direct lineal descendants, all living. (But see Ud.viii.8, which speaks of the death of a grand daughter and of Visākhā's great grief; this evidently refers to Dattā). She herself kept, all her life, the appearance of a girl of sixteen. She had the strength of five elephants, and it is said that once she took the trunk of an elephant, which was sent to test her, between her two fingers and forced him back on his haunches (DhA.i.409). Visākhā owned such a great reputation for bringing good fortune that the people of Sāvatthi always invited her to their houses on festivals and holidays (Ibid.).

Visākhā fed five hundred monks daily at her house. (Thus, e.g., J.iv.144; two thousand, according to DhA.i.128; later she appointed her grand daughter, probably Dattā, to officiate for her.) In the afternoon she visited the Buddha, and, after listening to his sermon, would go round the monastery inquiring into the needs of the monks and nuns (*1). In these rounds she was sometimes accompanied by Suppiyā (*2). Visākhā begged for, and was granted, eight boons by the Buddha: that as long as she lived she be allowed to give robes to the members of the Order for the rainy season; food for monks coming into Sāvatthi (*3); food for those going out; food for the sick; food for those who wait on the sick; medicine for the sick; a constant supply of rice gruel for any needing it; and bathing robes for the nuns (*4).

With the construction of the Mīgāramātupāsāda in the Pubbārāma Visākhā's ambitions were fulfilled, and it is said (DhA.i.416f) that when the monastery was completed and the festival of opening in progress, as the evening drew on she walked round the monastery accompanied by her children, her grandchildren and her great grandchildren, and in five stanzas sang her joy, saying, "Now is entirely fulfilled the prayer which I prayed in times of yore." (The wishes mentioned in these stanzas as having been fulfilled differ from the eight boons mentioned above). The monks heard her sing and told the Buddha; he related to them how, in the time of Padumuttara Buddha, Visākhā had been the friend of the principal women benefactors of that Buddha. In the time of Kassapa Buddha she was Sanghadāsī, youngest of the seven daughters of Kiki, and for long after her marriage she gave alms and performed other good works with her sisters. (AA.i.219).

(*1) Because she wished the Sangha well she was appointed on the committee set up to enquire into the charge of misbehaviour brought against the mother of Kumārakassapa; Visākhā's experience as the mother of several children stood her in good stead.

(*2) For an incident connected with one of these visits, see Suppiyā. DhA. (i.100f.) says that once five hundred young men of good family entrusted the care of their wives to Visākhā. On one occasion, when accompanying her to the monastery, they became drunk and committed improprieties in the presence of the Buddha. The Buddha frightened them by emitting a dark blue ray of light, thus restoring them to their senses. This was the occasion of the preaching of the Kumbha Jātaka; see also J.v.11f.

(*3) Probably on account of this boon the monks who had been to see Khadiravaniya Revata visited Visākhā immediately after their return to Sāvatthi; but see the Pītha Jātaka.

(*4) This list of boons and Visākhā’s reasons for begging them are given at Vin.i.290ff. According to the Suruci Jātaka, she obtained the boons owing to her virtue in the past as well -  e.g., in her birth as Sumedhā (J.iv.315ff.); see also Vin.i.296, where the Buddha accepts a face towel as a special gift from Visākhā but would not accept an earthenware foot scrubber (Vin.ii.129f.).

According to the Vihāravimānavatthu (Vv.iv.6; VvA.189,191), Visākhā was born, after death, among the Nimmānaratidevā as the consort of the deva king Sunimmita.

Buddhaghosa says (DA.iii.740) that Visākhā, like Sakka and Anāthapindika, will enjoy one hundred and thirty one kappas of happiness in the Brahma-worlds before she finally passes away into Nibbāna.

Among Visākhā's relations are also mentioned, in addition to her two sons Migajāla and Migāra, a sister Sujātā, who became Anāthapindika’s daughter in law (A.iv.91; AA.ii.724; J.ii.347); a grandson, Salha; a granddaughter, Dattā, who died (DhA.iii.278): and Uggaha, called Mendakanattā. Mention is also made of a grandson of hers on whose behalf she interceded with the Buddha when the monks refused to ordain him during the rainy season. (Vin.i.153)

The books contain numerous Suttas preached by the Buddha to Visākhā during her frequent visits to him, chief among such Suttas being the famous discourse on the keeping of the uposatha, (A.i.205ff.; cf.iv.255; DhA.iii.58f) the discourse of the eight qualities which win for women power in this world and power and happiness in the next, (A.iv.269) and eight qualities which win for a woman birth among the Manāpakāyika devas. (A.iv.267)

5. Visākhā

Người đứng đầu trong số các nữ đệ tử tại gia của Đức Phật và được Ngài tuyên bố là người đứng đầu trong số những người phục vụ Giáo đoàn (dāyikānam aggā) (Ai26; bà được coi là nữ cư sĩ lý tưởng - ví dụ, A.iv.348). Cha của bà là Dhanañjaya , con trai của Mendaka và mẹ là Sumanā . Bà sinh ra tại thành phố Bhaddiya ở Anga . Khi bà lên bảy tuổi, Đức Phật đã đến thăm Bhaddiya cùng với một đoàn tu sĩ đông đảo, vì lòng từ bi đối với Bà la môn Sela và những người khác. Mendaka đã cho Visākhā năm trăm người bạn đồng hành, năm trăm nô lệ và năm trăm cỗ xe để bà có thể đến thăm Đức Phật. Bà dừng xe ngựa ở một khoảng cách xa và đi bộ đến gặp Đức Phật. Ngài đã thuyết pháp cho bà và bà trở thành một vị thánh nhập lưu . Trong hai tuần tiếp theo, Mendaka đã mời Đức Phật và các tu sĩ của Ngài đến nhà mình hàng ngày, nơi Ngài cho họ ăn.

Sau này, theo lời thỉnh cầu của Pasenadi , Bimbisāra đã gửi Dhanañjaya đến sống ở Kosala , Visākhā đã theo cha mẹ đến sống ở Sāketa . Các sứ giả, do Migāra của Sāvatthi phái đi để tìm một cô dâu phù hợp cho con trai mình là Punnavaddhana , đã nhìn thấy Visākhā đang trên đường đến hồ để tắm vào một ngày lễ. Đúng lúc đó, có một trận mưa rào lớn. Các bạn đồng hành của Visākhā chạy đến nơi trú ẩn, nhưng bản thân Visākhā, bước đi với tốc độ thường lệ, đã đến nơi các sứ giả, đã rất ấn tượng, đang chờ đợi cô. Khi họ hỏi tại sao cô không chạy đi tìm nơi trú ẩn và giữ gìn quần áo của mình, cô trả lời rằng cô có rất nhiều quần áo trong nhà, nhưng nếu cô chạy thì cô có thể làm hỏng một chân tay, đó sẽ là một mất mát lớn. "Những cô gái chưa chồng," cô nói, "giống như hàng hóa đang chờ bán, họ không được phép làm hỏng hình dạng của họ." Các sứ giả dâng tặng nàng một bó hoa (mālāgulam), nàng chấp nhận như một lời cầu hôn, rồi lên đường về nhà cha nàng. Các sứ giả đi theo và trình bày lời cầu hôn của Punnavaddhana trước mặt Dhanañjaya. Lời cầu hôn được chấp nhận và xác nhận bằng một cuộc trao đổi thư từ.

Khi Pasenadi nghe tin, ông đề nghị tháp tùng Punnavaddhana đến Sāketa như một dấu hiệu của sự ưu ái. Dhanañjaya đã chào đón nhà vua và đoàn tùy tùng, Migāra, Punnavaddhana và đoàn tùy tùng của họ với tất cả sự kính trọng, đích thân lo liệu mọi chi tiết tiếp đãi. Ông thuyết phục nhà vua ở lại với mình trong mùa mưa, cung cấp mọi thứ cần thiết. Theo ghi chép của DhA. (loc. cit.), Visākhā đã giám sát mọi việc chuẩn bị.

Năm trăm thợ kim hoàn được thuê để làm Mahālatāpasādhana (trang sức) cho cô dâu; ba tháng trôi qua mà vẫn chưa xong. Củi đã cạn kiệt, và lệnh được ban ra là phải dùng gỗ từ những ngôi nhà đổ nát. Số gỗ này đủ dùng trong hai tuần, rồi các kho chứa vải được mở ra, vải được ngâm trong dầu và dùng để nấu ăn. Trang sức được hoàn thành trong bốn tháng. Vào thời Đức Phật Kassapa, bà đã cúng dường bát và y cho hai mươi ngàn vị tỳ kheo, cũng như chỉ, kim và vải may; nhờ vậy, bà đã được thọ giới ngay trong đời này (DhA.i.395).

Dhanañjaya ban cho con gái mình làm của hồi môn, năm trăm cỗ xe chở đầy tiền, năm trăm cỗ xe chở vàng, năm trăm cỗ xe chở bạc, đồng, nhiều loại lụa, bơ sữa, thóc đã xay và đã sàng; cũng như cày, lưỡi cày và các nông cụ khác, năm trăm cỗ xe chở ba nô lệ trên mỗi cỗ xe, mọi thứ đều được cung cấp đầy đủ. Đàn gia súc do ông ban cho lấp đầy một khu đất rộng ba phần tư dặm và rộng tám sào, đứng sát vai nhau, và ngoài ra, sáu mươi nghìn con bò đực và sáu mươi nghìn con bò sữa đã thoát khỏi chuồng và gia nhập vào đàn đã được tặng cho cô. Khi tái sinh làm Sanghadāsi, cô đã ban năm sản phẩm của con bò cho hai mươi nghìn nhà sư, cầu xin họ ăn; do đó đàn gia súc đã trốn thoát để mang lại lợi ích cho cô (DhA.i.397). Những người thân của Visākhā vẫn tiếp tục gửi cho cô những món quà đắt giá ngay cả sau khi cô kết hôn. Kinh Udāna (ii.9) kể lại câu chuyện về một cuộc tranh cãi giữa bà và viên chức hải quan về khoản thuế mà họ đánh vào một trong những món quà của bà. Bà đã đến gặp Pasenadi nhiều lần để cố gắng giải quyết vấn đề; nhưng ông không có thời gian để giải quyết, và cuối cùng, bà đã tìm đến Đức Phật để được an ủi.

Khi đến lúc Visākhā phải rời đi, Dhanañjaya đã ban cho nàng mười lời răn dạy, mà Migāra đã nghe được từ phòng bên cạnh. Những lời răn dạy đó là:

• Không được đốt lửa từ bên ngoài nhà;
• không mang vào nhà khi hỏa hoạn từ bên ngoài;
• chỉ cho những ai đáp lại: không cho những ai không đáp lại;
• cho người cho và cho người không cho;
• được ngồi, ăn và ngủ một cách vui vẻ;
• để trông coi lửa và tôn vinh các vị thần trong nhà.

Những câu đố này sau đó được Visākhā giải thích cho cha chồng của bà (DhA.i.403f.).

Ngày hôm sau, Dhanañjaya chỉ định tám gia chủ làm người bảo trợ cho con gái mình và điều tra bất kỳ cáo buộc nào có thể được đưa ra chống lại cô. Khi cô rời đi, Dhanañjaya cho phép bất kỳ cư dân nào trong mười bốn ngôi làng phụ thuộc của mình đi cùng cô nếu họ muốn. Kết quả là các ngôi làng bị bỏ trống; nhưng Migāra, sợ rằng mình sẽ phải nuôi họ, đã đuổi hầu hết họ trở về. Visākhā ngồi trên xe ngựa tiến vào Sāvatthi để mọi người có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cô. Dân chúng tặng quà cho cô, nhưng cô phân phát chúng cho dân chúng.

Migāra là tín đồ của phái Nigantha , và ngay sau khi Visākhā đến nhà ông, ông đã cho gọi họ đến và bảo bà hầu hạ họ. Nhưng Visākhā, ghê tởm sự trần truồng của họ, từ chối đảnh lễ họ. Các Nigantha nài nỉ đuổi bà đi, nhưng Migāra vẫn chờ. Một hôm, khi Migāra đang ăn, Visākhā đứng quạt cho ông, một nhà sư được nhìn thấy đứng trước cửa nhà ông. Visākhā đứng sang một bên để Migāra có thể nhìn thấy ông, nhưng vì Migāra tiếp tục ăn mà không để ý đến nhà sư, bà nói với nhà sư: "Xin mời ông đi qua, cha chồng tôi ăn đồ cũ." Migāra nổi giận và dọa đuổi bà đi, nhưng theo yêu cầu của bà, vụ việc đã được chuyển đến các nhà tài trợ của bà. Họ đã điều tra những cáo buộc chống lại bà và phán quyết bà vô tội. Visākhā sau đó ra lệnh chuẩn bị cho việc trở về với cha mẹ. Nhưng Migāra cầu xin sự tha thứ của bà và được bà chấp thuận, với điều kiện là ông sẽ mời Đức Phật và các tu sĩ của Ngài đến nhà. Ông đã làm như vậy, nhưng do ảnh hưởng của Niganthas, ông để Visākhā ở lại để tiếp họ, và chỉ đồng ý nghe bài pháp của Đức Phật vào cuối bữa ăn từ phía sau một bức màn. Tuy nhiên, sau khi bài pháp này kết thúc, ông đã trở thành một vị thánh nhập lưu . Lòng biết ơn của ông đối với Visākhā là vô hạn; từ đó trở đi, bà được coi là mẹ của ông và nhận được tất cả sự tôn kính dành cho một người mẹ; từ thời điểm này trở đi, bà được gọi là Migāramātā. Trong DhA.i.406, chúng ta được kể rằng để xác nhận lời tuyên bố này, Migāra đã bú sữa của Visākhā. Tài liệu này nói thêm rằng bà cũng có một người con trai tên là Migāra; do đó, có một lý do kép cho cái tên này. AA.i.313 nói rằng Migāra là con trai cả của bà.

Migāra được làm cho bà một món trang sức gọi là ghanamatthaka, với giá một trăm ngàn đô la để sử dụng hàng ngày. (Một thời gian sau, Visākhā đã bán Mahālatāpasādhana và xây dựng Migāramātupāsada .) Vào ngày dâng tặng món trang sức này, Migāra đã tổ chức một lễ hội đặc biệt để vinh danh bà, và bà được tắm trong mười sáu bình nước thơm. Câu chuyện về Visākhā này được tóm tắt từ DhA.i.384ff.; AA.i.219ff. có một câu chuyện tương tự nhưng ít chi tiết hơn nhiều. Câu chuyện DhA. còn chứa nhiều chi tiết khác, một số được nêu dưới đây.

Visākhā có mười người con trai và mười người con gái, mỗi người đều có số con tương đương, và cứ như vậy cho đến đời thứ tư. Trước khi bà qua đời, ở tuổi một trăm hai mươi, bà có tám mươi bốn nghìn hai mươi hậu duệ trực hệ, tất cả đều còn sống. (Nhưng hãy xem Ud.viii.8, nói về cái chết của một người cháu gái và về nỗi đau buồn lớn lao của Visākhā; điều này rõ ràng ám chỉ đến Dattā ). Bản thân bà, suốt cuộc đời, vẫn giữ được vẻ ngoài của một cô gái mười sáu tuổi. Bà có sức mạnh của năm con voi, và người ta kể rằng có lần bà đã dùng hai ngón tay kẹp vòi của một con voi được gửi đến để thử thách bà và ép nó ngồi xổm xuống (DhA.i.409). Visākhā có tiếng tăm lớn về việc mang lại may mắn đến nỗi người dân Sāvatthi luôn mời bà đến nhà họ vào các lễ hội và ngày lễ (Ibid.).

Visākhā cúng dường năm trăm vị tỳ kheo mỗi ngày tại nhà bà. (Vì vậy, ví dụ, J.iv.144; hai ngàn, theo DhA.i.128; sau đó bà đã chỉ định cháu gái của mình, có lẽ là Dattā, để làm lễ thay bà.) Vào buổi chiều, bà đến thăm Đức Phật, và sau khi nghe Ngài thuyết pháp, bà đi quanh tu viện để hỏi thăm nhu cầu của các vị tỳ kheo và tỳ kheo ni (*1). Trong những chuyến đi này, đôi khi bà được Suppiyā (*2) đi cùng. Visākhā đã cầu xin và được Đức Phật ban cho tám điều ước: rằng suốt đời bà được phép cúng dường y áo cho các thành viên của Tăng đoàn trong mùa mưa; thức ăn cho các vị tỳ kheo đến Sāvatthi (*3); thức ăn cho những người đi ra ngoài; thức ăn cho người bệnh; thức ăn cho những người phục vụ người bệnh; thuốc men cho người bệnh; nguồn cung cấp cháo gạo liên tục cho bất kỳ ai cần; và áo choàng tắm cho các vị tỳ kheo ni (*4).

Với việc xây dựng Mīgāramātupāsāda trong Pubbārāma , tham vọng của Visākhā đã được thực hiện, và người ta nói (DhA.i.416f) rằng khi tu viện hoàn thành và lễ khai mạc đang diễn ra, khi màn đêm buông xuống, bà đi bộ quanh tu viện cùng với các con, các cháu và các chắt của mình, và hát lên niềm vui của mình trong năm vần kệ, nói rằng: "Giờ đây, lời cầu nguyện mà ta đã cầu nguyện ngày xưa đã hoàn thành trọn vẹn." (Những ước nguyện được đề cập trong các vần kệ này là đã được thực hiện khác với tám điều ước đã đề cập ở trên). Các nhà sư nghe bà hát và thuật lại cho Đức Phật; Ngài kể lại rằng, vào thời Đức Phật Padumuttara, Visākhā đã là bạn của những nữ thí chủ chính của Đức Phật. Vào thời Đức Phật Kassapa, bà là Sanghadāsī , con gái út của Kiki, và rất lâu sau khi kết hôn, bà đã bố thí và làm nhiều việc thiện khác cùng với các chị gái của mình. (AA.i.219).

(*1) Vì bà mong muốn điều tốt đẹp cho Tăng đoàn nên bà được bổ nhiệm vào ủy ban được thành lập để điều tra cáo buộc về hành vi sai trái của mẹ của Kumārakassapa ; kinh nghiệm của Visākhā với tư cách là mẹ của nhiều đứa trẻ đã giúp bà có được lợi thế.

(*2) Về một sự kiện liên quan đến một trong những lần viếng thăm này, xem Suppiyā . DhA. (i.100f.) kể rằng có lần năm trăm thanh niên con nhà gia giáo đã giao phó việc chăm sóc vợ con cho Visākhā. Một lần, khi đi cùng bà đến tu viện, họ say rượu và làm điều bất chính trước mặt Đức Phật. Đức Phật đã làm họ sợ hãi bằng cách phóng ra một tia sáng xanh lam sẫm, nhờ đó họ tỉnh lại. Đây chính là dịp Đức Phật thuyết giảng Kumbha Jātaka ; xem thêm Jv11f.

(*3) Có lẽ vì ân huệ này mà các nhà sư đã đến gặp Khadiravaniya Revata đã đến thăm Visākhā ngay sau khi họ trở về Sāvatthi; nhưng hãy xem Pītha Jātaka .

(*4) Danh sách những ân huệ này và lý do Visākhā cầu xin chúng được ghi lại trong Vin.i.290ff. Theo Suruci Jātaka , bà cũng đã nhận được ân huệ nhờ công đức của mình trong quá khứ - ví dụ, khi bà tái sinh làm Sumedhā (J.iv.315ff.); xem thêm Vin.i.296, nơi Đức Phật nhận một chiếc khăn mặt làm quà tặng đặc biệt từ Visākhā nhưng không nhận một dụng cụ rửa chân bằng đất nung (Vin.ii.129f.).

Theo Vihāravimānavatthu (Vv.iv.6; VvA.189,191), Visākhā sau khi chết đã tái sinh vào hàng Nimmānaratidevā với tư cách là vợ của vua trời Sunimmita .

Buddhaghosa nói (DA.iii.740) rằng Visākhā, giống như Sakka và Anāthapindika , sẽ tận hưởng một trăm ba mươi mốt kiếp hạnh phúc ở cõi Phạm thiên trước khi bà cuối cùng nhập Niết bàn.

Trong số những người thân của Visākhā cũng được đề cập, ngoài hai con trai Migajāla và Migāra , bà còn có một người em gái tên là Sujātā , sau này trở thành con dâu của Anāthapiṇḍika (A.iv.91; AA.ii.724; J.ii.347); một cháu trai tên là Salha ; một cháu gái tên là Dattā , đã mất (DhA.iii.278); và Uggaha , tên là Mendakanattā. Kinh sách cũng đề cập đến một cháu trai của bà, người mà bà đã thay mặt cầu xin Đức Phật khi các vị sư từ chối cho xuất gia cho cậu trong mùa mưa (Vin.i.153).

Những quyển sách này chứa đựng nhiều bài kinh mà Đức Phật thuyết giảng cho Visākhā trong những lần bà thường xuyên đến thăm Ngài, chủ yếu trong số những bài kinh đó là bài thuyết giảng nổi tiếng về việc giữ giới uposatha (Ai205ff.; cf.iv.255; DhA.iii.58f), bài thuyết giảng về tám phẩm chất giúp phụ nữ đạt được quyền lực ở thế giới này và quyền lực cùng hạnh phúc ở thế giới bên kia (A.iv.269) và tám phẩm chất giúp phụ nữ đạt được sự tái sinh vào cõi Manāpakāyika (A.iv.267).

Sự tích Visàkhaج vị nữ đại Hộ Pháp thời Đức Phật 

Nguyễn Điều

Lời nói đầu

Đức Phật, khi sinh tiền, có hai Đại đệ tử tại gia, hộ trì Tăng Già nòng cốt nhất, là thiện nam Anàthapindika (Tu Đà Cấp Cô Độc) và tín nữ Visàkhà (Nguyệt Trang Đài). Câu chuyện ông bá hộ Cấp Cô Độc đã được soạn giả dịch xong, ấn tống vào mùa Vu Lan 1993. Bây giờ đến lượt sự tích bà Visàkhà, để hoàn tất công tác dịch soạn ra Việt ngữ cuộc đời đôi nam nữ đại ân nhân của đạo Phật.

Đối với các hàng thiện tín “Phật Giáo Nguyên Thủy”, cái tên Visàkhà không phải là một “nhân vật” xa lạ, nhưng đối với chư Phật tử các môn phái khác thì cái tên này chưa được nhắc đến cho lắm !

Và để tập sách được phổ biến rộng rãi hơn, chúng tôi đã cố ý làm cho soạn phẩm ít vẻ “kinh sách Nguyên Thủy”. Đặc biệt là cách dùng từ ngữ, và chuyển hóa một số tên ra tiếng Việt. Các Phật tử “Bắc tông”, khi nhìn danh từ riêng Pàlì “Visàkhà”, có lẽ sẽ do dự trong việc phát âm. Vì vậy, soạn giả mạo muội dịch tên “Visàkhà” ra là “Nguyệt Trang Đài” (hay gọi tắt: “Nguyệt Trang”).

Lý do chọn các chữ “Nguyệt Trang Đài” xin được trình bày như sau:

Từ ngữ “Visàkhà”, tuy nghĩa thật là “Nét đẹp tháng Năm”, nhưng khi nó được dùng để đặt tên người, thì có thể trùng nghĩa với chữ “Vesàkhà”, một đơn vị thời gian, nằm giữa hai tháng là tháng Tư và tháng Năm Dương lịch. Các quốc gia theo hệ thống Phật giáo Nam Truyền, như Ai Lao, Cao Miên, Thái Lan, Miến Điện, Népal, Ấn Độ, Tích Lan v.v… thường gọi khoảng thời gian ấy (nhằm tháng Tư Âm lịch) là tháng “Vesak”. Vầng trăng rằm của tháng “Vesak” tuyệt đẹp. Vì trong khoảng thời gian này, bầu trời rất trong, khí hậu ấm áp. Vả lại, ba ngày lễ lớn của Phật giáo là lễ “Bồ Tát Đản Sanh”, “Bồ Tát Thành Đạo”, và “Phật Nhập Niết Bàn” cũng trùng vào ngày rằm “Vesak” (hay tháng Tư Âm lịch) vậy. Phật giáo Nguyên Thủy Việt Nam còn gọi ngày rằm tháng Tư là “Lễ Tam Hợp”.

Vì các ý nghĩa trên, soạn giả thiết nghĩ từ ngữ “Visàkhà” có thể “Việt hóa” thành “Nguyệt Trang Đài”, để diễn tả “đức hạnh của vị nữ đại Hộ pháp thời đức Phật còn tại thế, như một tòa lâu đài chứa đầy ánh sáng dịu hiền, chẳng khác nào ánh sáng tươi mát vô tận, của một đêm trăng rằm không mây”. Chúng tôi hy vọng sự “chuyển ngữ” này sẽ không lấy gì làm quá đáng! Ngoài ra, soạn giả cũng đã tra cứu phần “Ngữ căn” và “Văn phạm” của danh từ Pàlì “Visàkhà”, được in nơi trang chót cuốn “SỬ TÍCH TU ĐÀ CẤP CÔ ĐỘC” đã xuất bản năm 1993.

Quả phước soạn dịch này, chúng tôi kính hồi hướng đến toàn thể dân tộc Việt Nam, nhất là các bậc hữu ân, thầy tổ của soạn giả. Chúng tôi cũng không quên chia đều công quả ấy đến tất cả những ai đã tiếp tay trong việc sưu tầm tài liệu, và tài chánh ấn tống.

Nguyện cho toàn thể nhân loại, chúng sanh đừng oan trái lẫn nhau, cùng mỗi ngày một tiến dần đến ánh sáng giác ngộ, giải thoát.

Nguyễn Điều
Tháng 12-1994

–ooOoo– [I]GIA TỘC

 Tám tháng sau khi Thái tử Bồ Tát Sĩ Đạt Ta đắc đạo Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác (Sammàsambuddha), thành Phật dưới cội cây Bồ Đề, và bắt đầu Chuyển pháp lluân (Cakkapavattanadhamma), gần Bồ Đề đạo tràng (Bodhigàyà) và dòng sông Ni Liên (Anoma), rồi Phật dời chân đến Vương Xá thành (Ràjagaha) để tiếp độ vua Bình Sa (Bimbisàra) và nhận ngôi vườn trúc của Vương gia, để thành lập tu viện đầu tiên: Trúc Lâm Tịnh Xá (Veluvanavihàra).Thì tại miền “Anga”, thuộc châu thổ sông Hằng (Ganga), có một gia đình đại bá hộ tên Mendaka. Mendaka là một phú nhân hiền đức, đời này giàu sang tuyệt bực là nhờ trong vòng luân hồi tiền kiếp gặp nạn đói, ông đã một lần cúng dường phần thực phẩm sau cùng của gia đình ông, đến một vị Phật Độc Giác (Paccekabuddha). Do quả lành của sự hy sinh cao quí ấy (tức chiến thắng dễ dàng lòng ích kỷ của mình) mà khi được tái sinh vào phú tộc, Mendaka đã hưởng thụ lắm phước báu phi thường. Một trong những phước báu phi thường ấy là tiền bạc của ông dồi dào như mạch nước. Hễ ông chi dùng một, thì lợi tức động sản hay bất động sản sắp đến, lại thu vô gấp mười, không bao giờ hao hụt !

Một hôm, bá hộ Mendaka đến nghe đức Phật thuyết pháp tại Kỳ Viên tịnh xá, do đại Hộ pháp Cấp Cô Độc (Anàthapindika) dâng cúng, gần thành Xá Vệ (Sàvatthi) thì một niềm hoan hỷ “thấy được phước quả hiện tiền“, bỗng tràn ngập tâm hồn ông. Vì Mendaka đã có một đứa con trai cũng giàu lòng thương người như ông. Cậu công tử này tên Dhanaĩjaya (nghĩa là người biết làm vinh quang của cải, bằng cách đem ra chia sớt đến kẻ bất hạnh, để thấy xung quanh bớt khổ, thì dạ mình vui lây !). Còn bà bá hộ Mendaka là Sumana Devì, một giai nhân tuyệt sắc, chẳng những rất đẹp về thân thể, mà tâm hồn cũng cao thượng như “Nữ thần bác ái”. Nên người đương thời truyền tụng thuở bấy giờ là: Có năm điều đáng ao ước: 1. Làm vua, 2. Giàu sang, 3. Vợ đẹp, 4. Con ngoan, 5. Cả gia đình đều khoẻ mạnh. Thì ông bá hộ Mendaka đã có đến bốn điều hạnh phúc vậy.

Khi Quốc vương Pasenadi (Ba Tư Nặc) của xứ Kosala, nghe lân bang có nhiều hiền nhân quân tử, vương gia yêu cầu vua láng giềng gửi qua thủ đô mình vài nhân vật đầy đủ phúc hạnh, để cho toàn dân nước ông noi gương, thì Mendaka, cùng con trai Dhanaĩjaya, với cả gia đình đã được chọn, để di cư sang làm công dân danh dự nước Kosala và họ đã bỏ tiền của xây dựng toàn thể cư xá cho dân cư nguyên một thành phố lấy tên là Sàketa, gần thủ đô Xá Vệ (Sàvatthì).

Giống như thân phụ, Dhanaĩjaya nhân nghe một bài pháp, được Phật thuyết sau khi thọ trai tại gia, cậu đã đắc quả Tu Đà Huờn hay quả nhập Thánh Lưu (Sotàpanna). (Quả Tu Đà Huờn là Thánh quả diệt tận ba xiềng xích đầu trong cuộc luân hồi là: 1. Ngã chấp, 2. Hoài nghi, 3. Mê tín).

“Bá hộ con” Dhanaĩjaya sau đó sinh một ái nữ đặt tên là Visàkhà (Nét đẹp tháng Năm). Cô tiểu thư bá hộ đời thứ ba này, về phương diện phạm hạnh Phật giáo lại được thấm nhuần nhiều hơn thân phụ và nội tổ nữa. Nghĩa là cô đã may mắn chiêm ngưỡng hình ảnh đức Phật và Tăng chúng, ngay từ lúc còn nằm trong nôi. Tuổi thọ và thời niên thiếu của Visàkhà được tô điểm hằng ngày bằng thiện nghiệp, do cô bắt chước thân phụ, thân mẫu, và ông nội thực hành. Đồng thời cô còn thường xuyên nghe pháp cùng lễ bái, cúng dường đến đức Phật và chư Thánh Hiền Tăng. Đây chính là lý do mà Visàkhà đã đạt Thánh tâm Tu Đà Huờn (Sotàpanna) ngay từ lúc còn nhỏ. (Có sách viết Visàkhà đắc quả Sotàpanna hồi bảy tuổi, nhưng soạn giả chưa tìm ra kinh điển chánh thống xác nhận, nên không thể nói chắc).

[II ]THANH NIÊN VÀ LẤY CHỒNG

 Khi Visàkhà khôn lớn, trở thành một giai nhân tuyệt sắc, thì nhằm lúc vị đại điền chủ số một của kinh đô Sàvatthì (Xá Vệ), ông Migàra, muốn tìm một thiếu nữ dung hạnh vẹn toàn, để cưới vợ cho con trai tên Paĩĩavaddhana (tạm dịch là Tuệ Phát).

Ngày kia, Visàkhà cùng nhiều tỳ nữ, trong một cuộc giải trí ngắm cảnh dọc bờ sông, bỗng gặp cơn mưa to, sấm sét nổi lên dữ dội. Tất cả các giai nhân đều hoảng sợ, chạy tán loạn tứ phía, tìm cách tránh mưa. Nhưng Visàkhà cứ bình thản, thong thả bước đi, dường như nàng chẳng quan tâm gì đến khung cảnh mưa sét xung quanh. Một người thân tín của đại điền chủ Migàra thấy vậy, liền đến gần hỏi Visàkhà rằng: “Tại sao cô không nhanh chân chạy trốn mưa, như những thiếu nữ khác, mà lại thủng thẳng bước đi ?” thì được nàng trả lời: “Là một cô gái chưa có gia đình, tôi phải điềm đạm đoan trang từng tiếng nói, bước đi. Bị mưa ướt không mòn dung hạnh, nhưng chạy tán loạn, sỗ sàng, sẽ mất đi sự kiều diễm của một tiểu thư. Tôi không muốn tự làm cho mình bị thiệt hại vô ích như thế”.

Nghe câu nói ấy, người hỏi lấy làm kính phục. Y vốn là một trong những “sứ giả” của đại điền chủ Migàra, gửi đi khắp nơi để tìm dâu hiền. Y lập tức quay về báo chủ nhân biết, vừa tìm ra một thiếu nữ “mẫu mực”, xứng đáng làm dâu nhà Migàra. Sau đó, đại điền chủ Migàra vội nhờ người quý tộc đứng ra làm mai, và được phụ thân của Visàkhà chấp thuận.

Cuộc gặp gỡ của hai gia đình Dhanaĩjaya và Migàra còn được vua Pasenadi (Ba Tư Nặc) chủ tọa, và tất cả các quan trong triều tham dự trọng thể, nên dĩ nhiên dân chúng trong thành cũng nghênh đón, như lễ đính hôn của một đương kim Công chúa. Kết quả, một thời gian chuẩn bị đám cưới, và hôn lễ kéo dài đến ba tháng. Thân phụ cô dâu, tức bá hộ Dhanaĩjaya, ở địa vị là “Thị trưởng” của thành phố Sàketa (do ông xây cất tặng dân chúng) đã xuất tiền để cả thành phố được trang trí liên hoan. Toàn dân vui chơi theo tiệc tùng, âm nhạc, thể thao, ngoạn cảnh, ca kịch, và lễ bái các bậc Thánh nhân. Mặt khác, nhiều thợ kim hoàn nổi tiếng cũng trổ hết tài nghệ, để chế tạo những đồ trang sức thượng hạng cho cô dâu, chú rể. Các thợ may sáng tạo nhất thì tình nguyện “ăn vận” thật quí phái cho đôi vợ chồng trưởng giả sắp cưới. Còn những đầu bếp khéo léo đã không ngừng nấu những món ăn tuyệt vị, để thết đãi chẳng những các giới vua chúa, quí tộc, nhân sĩ, mà còn dịp để làm khoái khẩu toàn dân. Chưa kể các tay chuyên môn chế tạo nước hoa, mỹ phẩm, các thợ hóa trang, và những tiều phu biết tìm ra gỗ tốt, củi thơm, cũng tình nguyện làm việc, để cho cuộc lễ được mười phần như ý. Đáng đề cao hơn hết là nhân dịp cưới của Visàkhà này, Thị trưởng Dhanaĩjaya đã ra lệnh đập bỏ tất cả những nhà cũ của dân trong thành phố Sàketa, để ông xây tặng lại mới hết.

Nói về hồi môn thì bá hộ Dhananjaya đã tặng cho con gái mang về nhà chồng, nhiều trăm cỗ xe chứa đầy tơ lụa, vàng bạc, châu báu, và cả nô bộc. Ông cũng chia của “động sản” cho ái nữ với hơn chục ngàn trâu bò, dê cừu, thậm chí đến đám mục đồng chăn giữ gia súc, ông cũng gởi đi luôn. Và đoàn người đưa dâu là tất cả dâu cũ trong mười bốn ngôi làng thuộc thành phố Sàketa, cộng thêm quan quân của triều đình, cùng với nhân sự phía nhà rể. Thật là một đám cưới vô tiền khoáng hậu. (Theo Túc Sinh truyện thì Visàkhà kiếp này được sinh ra trong nhung lụa, của cải dồi dào, và kẻ ăn người ở đông đảo như vậy, là nhờ xuyên qua vô lượng kiếp quá khứ, tiền thân nàng đã làm nhiều thiện nghiệp. Nhất là một kiếp nọ, dưới thời giáo lý đức Phật Padumuttara (Tối Thượng Đức), tiền thân Visàkhà đã trọn đời hộ độ vị Chánh đẳng Chánh giác này).

Hôn lễ tại nhà gái vừa chấm dứt, và trước khi đưa con lên xe hoa về phía chồng, bá hộ Dhanaĩjaya còn dặn dò Visàkhà mười điều tâm niệm (Thập thiện) và khuyên nàng phải luôn luôn gìn giữ giới đức cùng tâm hồn quang minh rộng lượng. Ông cũng chỉ định tám giáo thụ tâm phúc đưa dâu, và sau đó bí mật theo dõi hạnh kiểm của Visàkhà, hầu cứu xét những “phàn nàn” của nhà chồng nhắm vào Visàkhà (nếu có), để ông kịp thời giải quyết.

Còn Visàkhà, tuy chịu cảnh tách rời cha mẹ, nàng rất buồn lòng. Nhưng với nét trầm tĩnh, kiều diễm, nàng đứng trên xe hoa, diễn hành qua các đường phố, trong kinh đô Xá Vệ (Sàvatthì) như một Công chúa đăng quang. Rồi khi đến trước cổng nhà chồng, nàng lấy nhiều tiền bạc và đồ vật giá trị trao tặng cho toàn thể dân chúng nghênh đón và chia vui trong ngày lễ vu qui.

[III]VẪN CÓ NGHỊCH CẢNH

 Tuy nhiên, sống trên cõi trần, nếu hạnh phúc vật chất chẳng thường xuyên tuyệt đối, thì Visàkhà vẫn không sao tránh khỏi bất hạnh, do ít nhiều va chạm với gia đình bên chồng. Số là cha chồng Visàkhà, đại điền chủ Migàra là một tín đồ nhiệt thành của đạo khổ hạnh lõa thể. Ông chẳng những bản thân tôn thờ ba huynh đệ giáo chủ đạo ấy, mà còn bắt buộc cả nàng dâu cũng phải hầu hạ mấy vị tôn sư khổ hạnh không mặc quần áo này, khiến cho Visàkhà phản ứng mạnh mẽ và công khai từ chối. Kết quả, ba vị giáo chủ lõa thể mất mặt, bèn dạy đệ tử trả Visàkhà về cho cha mẹ. Thoạt đầu đại điền chủ Migàra thầm nghĩ: “Dâu ta là một người con gái chưa đủ tuổi đời, để hiểu thấy giá trị khổ hạnh không cắt tóc cạo râu và không mặc quần áo như thế nào mà tôn kính ba giáo chủ. Bởi tâm nàng còn dính chặt với vẻ đẹp thế gian. Thôi, dần dần rồi ta sẽ thuyết phục nàng”.

Một hôm, một Sa môn Phật giáo ngẫu nhiên đứng khất thực trước nhà đại điền chủ nhằm lúc Visàkhà vừa dọn cơm cho cha chồng. Nàng liền nghiêng mình đứng sang một bên, để ông Migàra trông thấy vị khất sĩ mà bố thí thực phẩm. Nhưng lão điền chủ chẳng những không thèm chú ý mà còn tỏ vẻ khinh thường hàng tu sĩ cạo râu, cạo tóc, ăn mặc thô sơ.

Visàkhà thấy vậy bực mình, bèn thưa với vị Sa môn khất sĩ rằng: “Mời Ngài tiến bước sang khất thực nhà khác, vì cha chồng tiện nữ hôm nay, có lẽ ăn hết thực phẩm, chẳng còn gì để chia sớt cho ai cả”. Nghe câu ấy đại điền chủ Migàra lập tức nổi giận. Ông ra lệnh cho gia nhân tống cổ nàng dâu ra khỏi nhà. Nhưng các tôi tớ tuy hằng ngày rất khiếp sợ chủ nhân, chẳng hiểu sao trước mặt Visàkhà, tất cả đồng thanh từ chối, không tuân lệnh Migàra. Lời qua tiếng lại sau đó lan rộng ra tất cả mọi người. Và tám giáo thụ tâm phúc, được Dhanaĩjaya chỉ định theo dõi hạnh kiểm của Visàkhà, cũng như điều tra những “phàn nàn” của đại điền chủ Migàra, phải đứng ra dàn xếp. Sau khi cân nhắc, tám vị kết luận là Visàkhà không đáng trách, không có lỗi gì cả.

Từ ngày ấy, Visàkhà thấy cha chồng càng ngày càng trở nên tăm tối, vì bị bao vây bởi những tu sĩ đạo lõa thể. Họ đã làm cho ông ăn không ngon, ngủ không yên. Tâm hồn Migàra gần như điên loạn, dằn vật giữa hai đàng, một bên là “hăm dọa” tâm linh của ba vị giáo chủ, và bên kia là thái độ hòa thuận với nàng dâu, cùng kẻ ăn người ở trong nhà. Ông ngơ ngáo, bất lực và suýt đã muốn quyên sinh.

Trước thảm kịch như thế, Visàkhà giữ tâm thật bình tĩnh. Nàng dịu dàng báo cho cha mẹ chồng và phu quân hay rằng: “Nếu ông đại điền chủ Migàra cứ tiếp tục cố chấp thì nàng bắt buộc phải quay về nương náu với cha mẹ mình. Ngược lại, nếu cha chồng muốn nàng cộng tác để đưa ông cùng gia đình ra khỏi cảnh tà kiến và chia rẽ, thì nàng sẽ ở lại và khuyên ông nên tự kiểm thảo, và mời đức Phật cùng chúng Tăng đến nhà lễ bái cúng dường, nghe pháp”.

Khi đại điền chủ Migàra không còn giải pháp nào khác, định cầu hòa với Visàkhà, và làm theo những điều nàng khuyên, thì ba giáo chủ đạo lõa thể lại hiện đến. Họ dạy ông điền chủ đừng đích thân cúng dường “Phật Cồ Đàm” và chư đệ tử, mà hãy để cho gia nhân làm chuyện ấy. Còn ông thì chỉ đến chào hỏi lấy lệ mà thôi. Nhưng lành thay, lúc đại điền chủ bước ra gặp Phật, thì đức Thế Tôn bắt đầu thuyết pháp.

Bài pháp của đức Phật đã làm cho ông Migàra tỉnh ngộ, và chỉ trong chốc lát, ông đã cảm thấy một niềm vui sướng, kinh cảm sâu xa. Tâm tư của ông lúc bấy giờ, tự nhiên biến đổi, như một người vừa bước từ ngục tối ra giữa vùng ánh sáng. Ông chợt thấy rõ giá trị hiếm có của kiếp làm người được giàu sang, cũng như con đường luân hồi không thể tránh khỏi trước mặt.

Niềm hoan hỷ đột ngột tràn ngập quả tim ông, ví như làn hơi, nước mát lướt qua, thoa dịu trên da thịt rát nóng, của kẻ lữ hành giữa sa mạc. Mọi tuyệt vọng và tối tăm trong linh hồn ông tức khắc được cởi bỏ, nên trong một phút quá sung sướng, ông đại điền chủ Migàra buột miệng gọi nàng dâu Visàkhà là “Nữ thần Migàra”. (Nguyên văn chữ Pàli là “Migàra Màtà” phải dịch là “Hiền mẫu Migàra”. Nhưng soạn giả mạn phép chuyển hai chữ “Hiền mẫu” thành “Nữ thần” cho có tôn ti trật tự gia đình. Vì thuở bấy giờ từ ngữ “Màtà” được dùng ám chỉ các nữ thần. Ngay cả ngày hôm nay, toàn thể dân chúng theo Ấn Độ giáo đều xem “bò cái” là một “linh vật”, và gọi tượng bò cái là “Màtà ji” tức “Đức Mẹ”. Chúng tôi xin ghi vào đây, để quý vị tùy nghi tra cứu).

[IV]NGƯỜI ĐÀN BÀ MẪU MỰC – HỘ TRÌ TAM BẢO

 Sau đó, đời sống của tín nữ Visàkhà và nhà chồng liền trở lại bình thường. Visàkhà sinh đến mười đứa con trai và mười đứa con gái. (Có sách chép nhiều hơn mười nam mười nữ, nhưng không xác định con số bao nhiêu). Và tất cả con trai lẫn con gái của Visàkhà, về sau cũng sinh mỗi người không dưới hai mươi quí tử như mẹ. Rồi dòng giống sai con ấy đã kéo dài đến mười bốn đời mới chấm dứt. Đặc biệt là Visàkhà đã sống trên một trăm hai mươi tuổi với một sức khỏe và sắc đẹp phi thường. Suốt các thời thiếu niên, thanh niên, trung niên, lão niên, và đại trường thọ, người đàn bà đại phúc ấy đã luôn luôn có một sắc diện và thân thể như cô gái mười sáu tuổi xuân (Theo Jàtakas).

Túc Sinh truyện (Jàtakas) còn ghi rõ: Quả lành này đã do tiền thân Visàkhà tạo ra trong vô lượng kiếp quá khứ, nhất là kiếp nào tiền thân nàng gặp Phật, hay chư Bồ Tát Thánh Hiền Tăng, nàng luôn luôn làm phước và nghe thuyết pháp. Ngày nào tiền thân nàng có dịp nghe được đạo lý từ kim khẩu của một bậc Giác Ngộ, thì cả ngày ấy và những ngày hôm sau, tâm hồn nàng tràn ngập vui tươi, phỉ lạc.

Theo kinh Tăng Nhất Chi A Hàm (A I. 26) thì thuở sinh thời Visàkhà khỏe mạnh như một con voi: Nàng có thể làm việc liền tay cả ngày, mà không biết mệt. Chương trình sinh hoạt thường nhật của nàng không có vấn đề ngơi nghỉ. Nàng sắp xếp công tác gia đình một cách quân bình và thứ tự, phối hợp với những thì giờ đi chùa cúng dường, nghe kinh và tu tịnh. Khi cha mẹ chồng già yếu, Visàkhà, tuy là nhân vật thứ hai (sau chồng nàng), điều khiển một gia tài khổng lồ. Nhưng trên thực tế, nàng đã đảm đương tất cả, thay chồng chỉ huy toàn diện.

Tuy nhiên, gánh nặng quản đốc gia đình ấy, vẫn không làm Visàkhà sơ xuất trong việc cúng dường đức Phật, và hộ độ chư Tăng, Ni thường xuyên đầy đủ bằng bốn món vật dụng là thực phẩm, y phục, thuốc men, và chỗ ở tươm tất. Nàng quán xuyến việc nhà khéo léo đến độ hễ khi Phật thuyết pháp là nàng có thể đến nghe, mà không ngưng trệ sinh hoạt gia đình.

Cũng trong kinh Tăng Nhất A Hàm (Anguttara Nikàya), chính đức Phật đã tán dương: “Tín nữ Visàkhà là một trong hai người đứng đầu, trong thiện nghiệp hộ trì Tam Bảo vậy”. (- Người kia ám chỉ Đại thiện nam Tu Đà Cấp Cô Độc !).

Còn trong Tạng luật (Vinaya Pitaka), quyển IV 161 cũng có một đoạn thuật sự đặc biệt như sau: Một hôm Visàkhà bỏ quên xâu chuỗi ngọc (là nữ trang vu qui của nàng) tại chùa Kỳ Viên, sau khi nghe pháp ra về. Tôn giả A Nan Đà là người đã tìm thấy vật quí, và cẩn thận cất giữ chờ trao lại cho chủ nhân. Visàkhà nhân cơ hội này, liền làm một việc thiện độc đáo: Thay vì khi A Nan Đà trao lại nữ trang, nàng nhận đem về nhà, thì nàng lại công bố bán đấu giá của quí, để lấy tiền cúng dường Tam Bảo. Nhưng điều đáng tiếc là toàn thể kinh đô Xá Vệ (Sàvatthì) chẳng có phú gia nào đủ sức đấu giá với nàng. Rốt cuộc Visàkhà phải tự mình mua lấy xâu chuỗi ngọc với giá cao nhất, rồi dùng tài chánh ấy xây cất một tu viện nằm phía Đông chùa Kỳ Viên (Jeta-vanavihàra), đặt tên là “Đông Viên tự” (Pubbàràma).

Vì ngôi chùa mới này có một sảnh đường rất lớn, và nằm trước cổng vào kinh thành Xá Vệ (Sàvatthì), nên người đương thời còn gọi là “Sảnh Đường Nữ Thần Migàra” (Migàramàtu Pàsàda). Và nhiều đoạn mở đầu của một số kinh nói rằng: “Đức Phật đã thường lui tới sảnh đường này, nhất là trong khoảng 20 năm trước khi nhập Niết bàn. Giống như Phật đã có mặt thường xuyên ở Kỳ Viên tịnh xá, do hai ông bá hộ Cấp Cô Độc và Thái tử Kỳ Đà (Jeta) hiến dâng.

[V]VÌ VISÀKHÀ MÀ PHẬT NÓI PHÁP

 Nhiều chỗ trong Tam tạng kinh điển cũng thuật lại lắm giai thoại liên quan đến tín nữ Visàkhà, dưới cái tên là “Mẹ Hiền Migàra” (Migàra Màtà). Một câu chuyện đã chép lại rằng: Lần nọ, một số hương chức yêu cầu Visàkhà đưa các phu nhân của họ đến thăm đức Phật. Dĩ nhiên Visàkhà rất vui vẻ làm chuyện này. Nhưng có vài “mệnh phụ” vì mới uống rượu ngà ngà, nên đã có những cử chỉ thiếu đoan trang trước Tăng chúng. Visàkhà nhân cơ hội ấy hỏi đức Bổn Sư một câu rất khéo léo.

– Bạch Thế Tôn ! Chất say từ đâu đến ?

Đức Phật bèn thuật lại câu chuyện Kumbha (Ghi trong Túc Sinh truyện số 512: Kumbha Jàtaka No. 512) như sau: “Trong ngôi rừng nọ, có một bộng cây (khối gỗ lõm sâu) chứa nước mưa quanh năm. Và loài chim chóc ăn hoa trái, ngũ cốc, (nhất là lúa thóc) hằng ngày đến uống nước. Khi uống, chúng đã nhả ra các vụn trái cây, hạt thóc, hay hạt đậu v.v… Dần dần bộng cây không phải chỉ chứa nước mưa, mà còn chứa nhiều vụn hoa quả, hạt thóc nữa ! Ngũ cốc, hoa quả vốn có chất tinh bột, khi tan trong nước, phơi dưới ánh mặt trời, thì tự nhiên lên men. Nước men ấy mỗi ngày càng được chim chóc nhả “vật liệu” (tức lúa thóc) vào, nên cường độ lên men tự tăng, tăng mãi đến một lúc nào đó thành rượu.

Ngày kia, một tiều phu đang khát, ngẫu nhiên tìm thấy bộng cây có nước. Y nếm thử rồi uống cảm thấy kích thích, cao hứng lạ thường. Sau đó y lẳng lặng quay lại “thưởng thức” nhiều lần. Dần dà y đâm ra ghiền và uống bằng thích. Khi đã trở nên say sưa, tên tiều phu không thể giữ kín được nữa, y loan tin ra rồi rủ rê bè bạn, thân nhân đến đó nhậu nhẹt. Kết quả, nước men lôi cuốn mọi người, khiến cả nước Ấn Độ, đa số dân biết uống rượu. Số nạn nhân nghiền rượu càng đông thì những kẻ trục lợi phải nghĩ cách chế tạo, chứ không cần vào rừng tìm kiếm nữa. Cứ như thế mà thói quen uống rượu dần dần thịnh hành, đẩy xã hội loài người đến lạc thú say sưa, mất sáng suốt. Khi đã say người ta trở nên hung hăng, chuyện gì cũng dám làm, bất kể thiện ác, khiến cho xã hội mất an ninh, kẻ ghiền rượu không có tiền, có thể trở thành phường trộm cắp, sát nhân v.v… Sự nguy hiểm do chất rượu gây ra sẽ chẳng đo lường được. Bậc đại Giác Ngộ, trước bất hạnh ấy của loài người, chỉ còn phân tách, nói rõ hậu quả của các nghiệp mà thôi. Một chuyện khác liên quan đến Visàkhà là: Khi ấy “Hiền mẫu Migàra” nhân vụ gởi một ít quà cho bà con ở Anga, bị quan quân biên giới đóng thuế rất nặng. Nàng bất mãn thưa lên nhà vua, nhưng vương gia vì bận rộn, chưa phân xử hợp lý. Visàkhà vì bực bội, nên đến gặp Phật, xin lời khuyên dạy. Đức Thế Tôn bèn ngâm mấy câu kệ sau đây, đã làm cho “Hiền mẫu Migàra” tiêu tan hết băn khoăn, phiền muộn.

“Lòng bất mãn là nguyên nhân thống khổ,
Muốn an vui phải làm chủ con tâm !
Tranh chấp là duyên khởi các hoang mang,
Càng tranh chấp càng vô vòng phiền toái!”.

(NĐ phỏng dịch theo kinh Udàna số 18).

 

Giai thoại đáng kể tiếp theo, thuộc về khả năng hiểu pháp của đại tín nữ Visàkhà. Số là ngày kia trời rất nóng (nhằm mùa hè). Ít người giàu sang quyền quí chịu ra đường. Nhưng Visàkhà một mình đã đến thăm Phật vào lúc đứng bóng. Đức Phật hỏi “Hiền mẫu Migàra” đến chùa vì “bận tâm” điều gì, thì được biết đứa cháu nội của Visàkhà bất thần qua đời. Cậu này khi còn sống là người sốt sắng nhất trong việc tiếp tay Visàkhà hằng ngày phân phát thực phẩm, cúng dường đến chư Tăng. Visàkhà tuy là Phật tử rất thấm nhuần Phật giáo, nhưng không vì vậy mà tình thương cháu đã tắt hẳn trong lòng. Đức Phật liền giải khổ cho Visàkhà bằng những câu đối đáp sau đây:

– Này Visàkhà ! Đệ tử có thể tưởng tượng như mình nhiều con cháu, bằng toàn thể dân chúng trong thành Xá Vệ (Sàvatthì) này không?

– Bạch đức Thế Tôn ! Đệ tử có thể tưởng tượng như thế.

– Này Visàkhà ! Nhưng trong kinh đô Xá Vệ có ngày nào cũng có kẻ qua đời, ít nhất cũng vài người.

– Này Visàkhà ! Như vậy, nếu đệ tử có đông con cháu, như đám dân cư ngụ trong thành Xá Vệ, thì đệ tử mỗi ngày phải chịu ít nhất là vài cái tang chứ không phải một cái. Rồi đệ tử sẽ bị tử thần làm khổ từng giây từng phút, từ lâu rồi, chẳng phải đợi đến ngày hôm nay.

Đoạn đức Phật kết luận:

– Kẻ nào có trăm, ngàn người để yêu thương thì sẽ có trăm, nghìn lần khổ não. Ai chỉ có một người để yêu thương, thì chỉ có một lần chịu khổ não. Duy bậc Giác Ngộ thì không có người nào để yêu thương, thành ra sẽ không có lần nào nhận khổ não. Và này Visàkhà ! Như Lai xác nhận với đệ tử rằng: Khổ não và tuyệt vọng chỉ bắt nguồn từ yêu thương và ôm giữ chứ không bắt nguồn từ nguyên nhân nào khác”. (Theo kinh Udàna số 91).

[VI]TÊN “HIỀN MẪU MIGÀRA” TRONG VÀI BÀI PHÁP DÀI

 Một cuốn kinh “tám chi” thuộc bộ Tăng Chi A Hàm (Anguttara Nikàya) có ghi ba bài pháp đức Phật tự thuyết, dựa trên lời yêu cầu trực tiếp hay gián tiếp của Visàkhà. Sách chép như sau: Vào một ngày trăng tròn, “Hiền mẫu Migàra” đến giảng đường “Đông Viên Tự” để lễ bái đức Phật. Đức Thế Tôn hỏi bà ngoài lý do thăm viếng Bổn sư và Tăng chúng, có ý nghĩa nào khác không, thì được Visàkhà trả lời:

– Bạch đức Thế Tôn ! Hôm này là ngày “tịnh hạnh” (ám chỉ ngày thọ Bát quan trai: Uposatha) nên đệ tử phải vào chùa để trì giới, tịnh tâm và nghe pháp. Nhân đó, đức Phật liền thuyết một bài pháp dài (nằm trong số những bài pháp khá dài trong Tam tạng), nói về hai cách sai lầm, và một cách đúng đắn, để một người có thể đón ngày “Tịnh hạnh”. Đức Phật đầu tiên ví cách sai lầm thứ nhất, để “đón” ngày Tịnh hạnh, như những kẻ chăn bò, hay đám nông dân chờ ngày “nghỉ lễ”. Đối với họ ( chăn bò hay nông dân), ngày nghỉ lễ không ám chỉ gì khác hơn là ngưng làm việc, và tùy khả năng hưởng thụ (ăn nhậu), hay mơ tưởng những lạc thú trần gian tương lai.

Cách sai lầm thứ hai để đón ngày “Tịnh hạnh” là làm như các đạo sĩ cực đoan, nhất là đạo lõa thể. Họ chờ ngày ấy để biểu dương một số hành động kiên nhẫn giả tạo, rồi khoe khoang rằng mình đã giải thoát được những dục căn, tham vọng. Sau cùng đức Phật chỉ rõ cách đúng đắn để đón ngày “Tịnh hạnh” là thực hiện Trung đạo, nghiêm giữ tám giới, và niệm tưởng đến các ân đức, như ân đức Tam Bảo, ân đức chư Thiên, và ân đức của sự trì giới.

Tiếp theo, đức Phật còn thuyết một bài pháp dài khác, nói về đời sống của các hàng Phạm Thiên (Brahma). Tuổi thọ của các tầng trời ấy, so với trần gian, dài vô tận. Và hạnh phúc của các hàng thiên chúng cũng thanh khiết hơn cõi người muôn triệu lần. Câu cuối cùng của bài pháp, đức Phật đã kết luận một cách so sánh:

“Cái mà thế gian cho là cực lạc, chỉ có thể xem là Nỗi khổ của cõi trời mà thôi. Vì vô minh và dục vọng thúc đẩy, mà con người lấy Cái khổ của cõi trời làm nơi giải thoát. Còn phẩm cách vô sanh bất diệt thì phàm nhân không bao giờ thấy được”.

Một đề tài khác cũng được “Hiền mẫu Migàra” (Hay Visàkhà) nêu lên hỏi đức Phật là: “Nhờ đức hạnh gì, một nữ nhân sẽ được thoát sinh vào các hàng thiên chúng, có sắc đẹp nhất cõi trời?”. Đức Thế Tôn trả lời, nêu ra chín pháp lành là:

1. Luôn luôn hòa nhã, trung thành với chồng, và thân nhân nhà chồng, cũng như thường xuyên xét hạnh kiểm của chính mình.

2. Luôn luôn kính trọng và chăm sóc những người xung quanh, nhất là chồng con, cha mẹ, và những Thánh nhân được mọi người tôn thờ.

3. Luôn luôn sắp đặt tất cả việc nhà một cách khoa học và cẩn thận.

4. Đối xử với kẻ ăn người ở (hay đồng nghiệp, cộng sự) một cách công bằng và thân thiện, đặc biệt là quan tâm đến sức khoẻ và thực phẩm của họ.

5. Luôn luôn bảo vệ của cải cho chồng.

6. Tự mình không uống rượu, và tránh xa những người ghiền rượu.

7. Phải quy y Phật, Pháp, Tăng và luôn luôn tin tưởng vào đức lành của ba ngôi Tam Bảo.

8. Nghiêm chỉnh thọ trì ngũ giới.

9. Hoan hỷ khi hay tin có người xuất gia tu hành.

(Theo Tăng Chi A Hàm: A. IV. 255f).

Đề tài thứ ba mà Visàkhà (hay “Hiền mẫu Migàra”) hỏi Phật là: “Nhờ phẩm cách gì một nữ nhân có thể thành công trong kiếp này, và các kiếp về sau ?” Đức Phật đã trả lời vắn tắt:

– Nếu một người đàn bà biết giữ gìn đức hạnh, và có óc tổ chức, biết làm cho những người hợp tác (hay tôi tớ) kính phục, thương mến, biết giữ của cho chồng, đồng thời có sáng kiến về kỹ nghệ thì sẽ thành công trong kiếp này. Còn các kiếp về sau muốn tiến hóa, thì một nữ nhân phải có bốn thiện pháp là chánh tín, trì giới, xuất gia, và trí tuệ. (Theo Tăng Chi A Hàm: A. IV. 269)

[VII]TÊN VISÀKHÀ TÌM THẤY TRONG TẠNG LUẬT

Ngoài ra, trong Chú Giải Tỳ khưu (thuộc Tạng Luật), cũng có một số điểm nhắc đến tên “Visàkhà”, liên hệ đến nguyên nhân vì sao đức Phật chế điều răn. Số là một người cháu kêu Visàkhà bằng cô, khi phát nguyện xuất gia, sống đời sống phạm hạnh, thì nhằm vào mùa mưa, nên các trụ trì các tu viện thành Xá Vệ đã nói với ông rằng: “Chư Tăng vừa đồng ý cùng nhau không truyền giới Sa di (mới tu) cho bất kỳ ai, trong mùa an cư kiết hạ. Vậy tín hữu hãy ráng chờ đến khi mãn hạ”. Nhưng lúc an cư kiết hạ chấm dứt thì người kia thối chí, không muốn xuất gia tu hành nữa. Hay tin này đại tín nữ Visàkhà liền đến yết kiến đức Phật và thưa rằng:

– Bạch đức Thế Tôn ! Pháp giải thoát không thể bị giới hạn bởi thời gian và hoàn cảnh. Người có tâm muốn xuất gia, thì phải được Tam Bảo tiếp độ bất cứ lúc nào.

Đức Phật liền chấp thuận, và nhân đó chế điều luật:

– Như Lai phê chuẩn cho chư Tỳ kheo Tăng, từ nay về sau không được từ chối lễ xuất gia cho một giới tử, viện cớ thời gian, hay hoàn cảnh (Theo Luật Phần Tỳ Kheo: Vinaya I. 290f).

Một lần nọ, khi đức Thế Tôn cùng chúng Tăng, được “Hiền mẫu Migàra” (tức Visàkhà) mời đến nhà thọ trai. Vị đại tín nữ này sau đó yêu cầu Phật ban cho tám điều ước. Đức Phật liền dạy: “Ước muốn thế gian nhiều khi đáng xem xét, vì ước muốn hằng dẫn con người rơi vào vòng dính mắc. Như Lai là bậc Giác Ngộ, có thể ban cho đệ tử những pháp lành cao thượng hơn, để được giải thoát”. Nhưng. Visàkhà vội xác nhận nàng chẳng cầu xin những điều đáng chê trách. Trái lại, nàng chỉ yêu cầu đức Phật và Tăng chúng chấp thuận nàng thực hiện tám loại bố thí cao thượng như sau:

1. Được dâng y tắm mưa đến chư Tăng.

2. Được cúng dường thực phẩm cho khách Tăng từ xa đến.

3. Được cúng dường thực phẩm chư Sa môn sắp đi xa. (Như lên đường truyền bá Phật giáo, hay vào rừng tu tập).

4. Được cúng dường thuốc men cho chư Tăng bệnh hoạn.

5. Được cúng dường thực phẩm cho Sa môn bệnh hoạn.

6. Được cung cấp thực phẩm cho Sa môn nào tình nguyện nuôi bệnh.

7. Được dùng nếp nấu cơm dâng đến chư Tăng. (Mà không ngại tập cho chư Tăng ăn vật ngon, khoái vị).

8. Được dâng y “làm màn tắm” cho Tỳ khưu Ni không ở gần giếng, mà phải tắm rửa dưới suối, dưới ao, hay dưới sông.

Đức Phật liền hỏi Visàkhà lý do nào nàng yêu cầu tám điều ấy, thì Ngài được trả lời chi tiết:

1. Vì chư Tỳ khưu Tăng chỉ có tam y, nên khi mưa đổ, họ phải di chuyển thân trần ngoài đường khiến dân chúng hiểu lầm họ là những tu sĩ đạo lõa thể. Đệ tử xin dâng y tắm mưa đến chư Tăng là tránh chuyện đó. (Tam y là: Y Tăng Già lê, Uất Đà La Tăng, và An Đà Hội).

2. Khách Tăng mới đến, thường không biết đường đi, lối bước trong thành Xá Vệ (Sàvatthì), do đó khó khất thực đúng chỗ, để những kẻ hảo tâm cúng dường. Và hành trình cũng làm cho quý Ngài mệt mỏi. Đệ tử yêu cầu họ mang bình bát đến thẳng nhà Migàra, để đệ tử cúng dường.

3. Tương tự như thế, chư Tăng sắp lên đường đi đâu, dù chưa đến giờ khất thực, cũng cho phép đệ tử dâng thức ăn để mang theo. Đến giờ ngọ thực (12 giờ trưa), các Ngài ở nơi nào thì có sẵn thức ăn trong bình bát, khỏi phải dò đường khất thực tại địa phương lạ.

4. 5. Khi một Sa môn bị bệnh thì sự đau đớn thân xác không cho phép họ đi đứng dễ dàng. Nếu các bệnh tăng không được ai tặng thuốc và thực phẩm thích hợp, thì sẽ chết, gián đoạn sự tu hành. Vì vậy đệ tử nên cúng dường.

6. Sa môn nuôi bệnh không có thì giờ khất thực cho chính mình và đồng đạo. Sự túc trực bên bệnh nhân không cho phép vị ấy vừa đi tìm thuốc, vừa khất thực cho hai người, để dùng bữa xong trước đứng bóng. Đệ tử yêu cầu sa môn nào nuôi bệnh cứ đến thẳng nhà, để đệ tử cúng dường.

7. Đệ tử không phải là y sĩ chuyên nghiệp, nhưng nhờ nghe nhiều người học thức nói về khả năng làm dịu đau bao tử của cơm nếp, nên muốn dâng thực phẩm ấy, để duy trì sức khỏe của chư Tăng hành đạo. (Theo Tăng Chi A Hàm: A III. 248).

8. Chư ni cũng có tam y. Nhưng khi mưa, chư Tăng có thể tắm ngoài trời được, còn chư Ni thì không được phép. Họ phải tắm rửa kín đáo thân thể, như dưới sông, dưới ao, hay dưới hồ. Nếu họ không có y tắm sông, bắt buộc phải chịu lõa thể trong giây lát, là một điều kém nhã. Do đó, đệ tử muốn dâng y “tắm sông” đến họ.

Sau khi nghe Visàkhà trình bày cặn kẽ lý do nàng mong ước thực hiện các điều trên, đức Phật liền hỏi người đại tín nữ rằng: “Do thiện nghiệp ấy, nàng muốn hưởng phúc lành, đạt tiến hóa nội tâm như thế nào ?”. Một lần nữa, Visàkhà lại diễn tả Pháp Bảo bằng những lời lẽ giản dị dễ hiểu như sau: – Bạch đức Thế Tôn ! Sự liên quan giữa thiện nghiệp bên ngoài, do thân và khẩu tùy theo vật chất tạo ra, với sự phát triển nội tâm bên trong do hướng dẫn tư tưởng theo chánh đạo, con đã từng nghe đức Thế Tôn chỉ dạy một số pháp thực tiễn, khi Ngài được chư Tỳ khưu hỏi về “Sa môn quả” rằng: “Trong nội tâm có hai cảnh giới là cảnh giới thanh tịnh, sáng suốt, và cảnh giới ô nhiễm, buồn bực. Người làm được việc lành, thì những suy nghĩ cột chặt trong cảnh giới sáng suốt, thanh tịnh. Còn người làm điều ác, thì những suy nghĩ chìm sâu trong cảnh tăm tối. Ví như kẻ đến viếng thành phố Xá Vệ này.

Nếu họ biết thân cận với người lành, hướng dẫn tìm cảnh đẹp để xem, thì thân tâm sẽ vui tươi, thư thái. Ngược lại, họ sẽ buồn bực, nhìn thấy những đống rác, hay chỗ bỏ hoang.

Cảnh đẹp hay cảnh lành, do chính ai từng hướng dẫn con tâm duyên theo thiện nghiệp, thì người ấy phải thấy, rồi họ sẽ tự tin và hoan hỷ. Hiện tượng này từng hiện rõ trên khuôn mặt của các Sa môn đã an định trong Thiền, lúc chư vị nhắm mắt. Thuở họ còn sống thì thiện nghiệp là pháp nuôi dưỡng cả thân lẫn tâm. Nhưng khi hết tuổi thọ, thì thiện nghiệp là ánh sáng soi đường trên nẻo luân hồi vậy. Nói cách khác, những pháp hộ trì Tăng chúng, mà đệ tử muốn thực hiện nêu trên, là những yếu tố để nuôi dưỡng tâm từ bi, duy trì gương phạm hạnh, cùng củng cố đức tin, để khi đủ trợ duyên bước vào thiền định, thì Ngũ căn, Ngũ lực, và Thất giác chi cũng theo đó phát triển.

(Ngũ căn: Pancindriya, là: 1. Tín căn: Saddhindriya, 2. Tấn căn: Viriyindriya, 3. Niệm căn: Satindriya, 4. Định căn: Samàdhindriya, 5. Tuệ căn: Pannindriya.

– Ngũ lực: Chabala, là: 1. Tín lực: Saddhà Bala, 2. Tấn lực: Viriya Bala, 3. Niệm lực: Sati Bala, 4. Định lực: Samàdhi Bala, 5. Huệ lực: Panna Bala.

– Thất giác chi: Satta Bojjhanga, là: 1. Niệm giác chi: Sati Bojjhanga, 2. Tuệ pháp giác chi: Dhamma Vicaya Bojjhanga, 3. Tấn giác chi: Viriya Bojjhanga, 4. Phỉ lạc giác chi: Pìti Sambojjhanga, 5. Tịnh thể giác chi: Passadhi Sambojjhanga, 6. Định giác chi: Samàdhi Sambojjhanga, 7. Xả giác chi hay Vô ký giác chi: Upekkhà Sambojjhanga).

Nghĩa là, Visàkhà kiếp chót gặp Phật, trường thọ một trăm hai chục tuổi, nàng đã thực hiện tròn đủ thiện nghiệp, để khi nhập vào Thánh Lưu, những động lực giải thoát, vượt mọi mắc dính ái dục, hay vi tế phiền não luân hồi, sẽ thúc đẩy tâm linh nàng hướng tới Niết bàn tịch tịnh, chứ không còn phiêu lưu sa đọa, dù cho là sa đọa trong các cõi trời.

Sự nhắm mắt của vị nữ đại Hộ pháp này, trong Tam tạng không thấy chỗ nào nói đến. Tuy nhiên, căn cứ trên thọ mạng, thì Visàkhà đã qua đời lúc một trăm hai chục tuổi, tức khoảng sáu chục năm sau đức Phật nhập Niết bàn.

Theo sử sách Phật giáo, thì từ cuộc Kết Tập Tam Tạng Lần Thứ Nhất (do đệ nhất Đại Thánh Tăng CA DIẾP chủ tọa, gần Vương Xá thành) đến Lần Kiết Tập Tam Tạng Lần Thứ Hai ở Vesàlì (dưới thời đệ nhất A Dục Vương), khoảng cách là một trăm năm. Thời hậu Phật này đã có nhiều cải cách trong giới hạnh tăng lữ: Chư Sa môn chăm lo tu hành thì ẩn dật, ít xuất hiện giữa quần chúng. Còn Tăng đoàn nào muốn chu du thuyết pháp, lại đề nghị sửa đổi một ít luật lệ Tỳ khưu cho hợp với hoàn cảnh. Và các chi phái Phật giáo cũng xuất hiện từ đó.

Khi Phật giáo bắt đầu có nhiều chi phái, thì đại tín nữ Visàkhà đã quá già. Có lẽ bà cũng không hưởng ứng mấy những canh cải lời Phật dạy, nên khép thân tịnh tu tại gia, không thiết đến việc đi nghe giảng đạo nữa. Và ấy chắc chắn là lý do hơn một trăm năm sau (kể từ khi Phật nhập Niết bàn), những vị chép lại Tam tạng đã không có sử liệu để nói về bà.

Chúng tôi, lược ghi đoạn này với tất cả sự dè dặt. Học giả nào có sử liệu xác thực về sự từ trần của đại tín nữ Visàkhà, thì chúng tôi xin được bổ túc. Đến đây, câu chuyện của vị đại Hộ pháp, thời đức Phật còn tại thế, xin được chấm dứt.

Nguyễn Điều
(Soạn xong ngày 17-12-1994)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

“The Mother of Migàra, a female lay Disciple of Lord Buddha”. (Bản tiếng Đức của Dr. Hellmuth Hecker, bản tiếng Anh của Fried Lottermoser)

Anguttara Nikàya: Các số A. I. 26 (bản dịch 24), A. I 203-214 (bản dịch 185. 195), A. IV. 255f (bản dịch 174), A. IV. 267 (bản dịch 178), A. I. V 269 (bản dịch 178-180)

Udàna: Các số Ud. 18 (bản dịch 22), Ud. 91 (bản dịch 111f)

Jàtakas các số 489, 512.

Vinaya: Các số Vin. I. 289 -295 (bd. 413- 421), Vin I. 152 (bản dịch 202f), Vin II. 129 (bản dịch 179f), Vin. IV. 161 (bản dịch III. 78f).

Dhammapada: Các số Dhp. A. I. 384-420 (bd II. 59-84).

-ooOoo-

Bài thơ tưởng niệm đại Tín nữ “NGUYỆT TRANG ĐÀI (VISÀKHÀ)

Đâu đó chuông chùa dưới ánh trăng
Thoáng thơm làn gió loãng hương trầm
Nhớ gương đại hạnh ngày xưa ấy
Giờ có còn chăng với tháng năm?!

 Thuở trước một hiền nhân Hộ pháp
“Nguyệt Trang” tín nữ mạnh thường quân
Tăng Ni tứ sự tâm từ cấp
Tạo tự “Đông Viên”, hội Pháp âm.

 Bà đã trọn đời, trang tuyệt sắc
Giàu sang, thân thể khỏe muôn phần
Tuổi thọ khi tròn trăm hai chục
Vẫn đẹp như thời chớm tuổi xuân.

 Thiện pháp hằng ngày chăm chỉ học
Thuần tâm, tịnh ý, hảo tinh thần
Chọn “chuỗi bồ đề” thay chuỗi ngọc
Cho kiếp làm người đủ Thánh ân.

 Bà đã đi vào giáo tích
Truyện ghi “Từ mẫu”, mẹ hiền Tăng
Phật tử ngàn sau ai cảm kích
Thì xin noi dấu, gắng tu hành !

Nguyễn Điều cẩn đề.

http://www.buddhismtoday.com/viet/pgtg/nguoi/035-Visakha.htm

Chân thành cảm ơn Cư sĩ Bình Anson đã tặng bản điện tử. ĐPNN, 14-3-2001

Xem thêm Thích Thiện Thuận Fanpage

ĐẠI TÍN NỮ THÍ CHỦ VISAKHA
Bà Visakha là một nữ đại thí chủ trong thời Đức Phật tương đương với nam thí chủ Cấp Cô Độc. Một nữ Phật tử hộ trì chánh pháp đủ mọi phương diện trong thời kỳ Đức Phật tại thế không ai bì kịp! Như trong tập “suối nguồn diệu giác” Hòa thượng Silaguno và Thượng tọa Supano đã diễn tả. Ở đây, chúng tôi chỉ được nói một vài nét đặc biệt mà bà đã thấm nhuần lời Đức Phật dạy cảm hóa được những gia đình ngoại đạo và đã làm gương sáng cho muôn đời noi theo. Bà Visakha sống đến 120 tuổi, sau thời kỳ Đức Phật nhập Niết-bàn. Càng lớn tuổi thì Phật giáo phát triển mạnh và sâu rộng khắp nơi có đủ Tứ chúng hộ pháp rất đắc lực cho nên bà rút trở về sống độc cư chuyên tu tịnh hạnh để trọn vẹn nguyện lành mà bà có trình bày với Đức Phật. Cho nên sau khi Phật nhập Niết-bàn chúng ta không nghe kinh sách nhắc đến tên bà nữa.
Bà Visakha sanh trưởng tại thành Bhaddiya, trong vương quốc Anga. Thân phụ là Dhananjaya, quan giữ kho của Vua và mẹ là Dumanadevi. Lúc vừa lên 7 tuổi, một hôm Đức Phật đến viếng thăm quốc độ Anga, thành phố Bhaddiya thì ông ngoại cô bé Visakha, bảo cô bé tập trung 500 thị nữ cùng 500 tớ gái đi trên 500 cổ xe để đón tiếp Đức Phật. Dịp này cô nhiệt thành lắng nghe những lời giảng giải rõ ràng trong sáng của Đức Phật mà đắc quả Tu-đà-hoàn (lúc 7 tuổi).
Một hôm, cô Visakha xin cha chồng thỉnh Đức Phật và 500 vị Tăng về nhà thọ thực, mọi chi phí cô bỏ tiền ra không lấy của cha chồng, được Đức Phật hoan hỷ nhận lời. Sau khi thọ thực xong Đức Phật thuyết một thời pháp, cốt ý là cho cô Visakha và cả gia đình ngoại đạo này, nên Đức Phật kể nhiều câu chuyện nói về tà, về chánh, về cái gì thuận hợp thế gian, cái gì không thuận hợp thế gian. Trình bày những khổ cảnh, nhân và quả của khổ cảnh, cõi người cõi trời. Như giữa chỗ tối tăm, hôn ám Đức Phật treo lên đấy một ngọn đèn, một vầng trăng. Lối đến lối đi đều sáng rỡ. Ông triệu phú ngồi sau bức rèm lén nghe trộm. Bài pháp không chỉ hướng đến Visakha mà còn cả cho ông nữa! Ông cảm nhận làn khí mát mẻ, dễ chịu bao phủ cả thân tâm mình mà không biết tại sao. Bài pháp chấm dứt thì ông đắc quả Tu-đà-hoàn với sự hân hoan hỷ lạc chưa từng có. Để bày tỏ lòng tri ân vô hạn đối với Đức Phật và đối với cả cô dâu Visakha , triệu phú Migara đã làm một lúc mấy công việc kỳ thú và rất ấn tượng. Thứ nhất, ông vạch màn bước ra, nằm bẹp xuống và ôm chân của Đức Đạo sư với dòng nước mắt tuôn trào, sụt sùi lặng lẽ… sau đó ông quỳ xuống vái tạ cô con dâu, và lắp bắp nói rất cảm động rằng, cô chính là “bà mẹ” của ông, đã sinh ra ông, đã tạo duyên, mở mắt cho ông thấy được giáo pháp bất tử. Từ đây ông xem Visakha như bà mẹ thứ hai của mình và đã đối xử kính trọng cô cũng như thế, nên mọi người thường gọi cô là Migarmata(mẹ của Migara). Việc thứ hai là ông đã vung rộng tay bỏ ra kim ngân, châu báu và hàng trăm nghìn đồng tiền vàng, bảo công tử Vaddhama thuê thợ giỏi làm cho cô dâu một chiếc áo thật quý giá cùng những món đồ trang sức khác.
Hôm sau, cô Visakha thỉnh Đức Phật và Tăng chúng để đặt bát cúng dường nữa. Lần này thì sau khi nghe pháp, bà mẹ chồng đắc pháp nhãn. Và như vậy là do nhờ có trí tuệ, thông minh, khôn khéo, có tâm từ, biết nhẫn xả, cô Visakha đã dần dần cảm hóa tất cả mọi người trong gia đình tà kiến này, biến họ thành những đệ tử thuần thành của Giáo hội Đức Đạo Sư và cả gia đình đều được sống trong an vui, hạnh phúc. Nữ cư sĩ Visakha, sau khi sinh một cậu con trai. Ông đại triệu phú lấy tên của mình là Migara đặt tên cho cháu, như ông đã tự nhận là con của cô con dâu, sau khi ông được sinh ra trong Giáo pháp. Nhân dịp này bà trình xin Đức Phật được mời thỉnh chư Tăng đặt bát tại tư gia mỗi ngày 500 vị, cả cha chồng và chồng đều hoan hỷ.
Ngoài ra bà còn xin được thực hiện 8 thiện sự hy hữu:

1. Dâng y đến chư Tăng an cư tại Kỳ Viên cho đến trọn đời.
2. Đặt bát cho Tỳ-kheo từ phương xa đến Savatthi.
3. Đặt bát cho Tỳ- kheo rời Savatthi.
4. Dâng vật thực đến những vị sư đau ốm không đi khất thực.
5. Dâng vật thực đến những vị sư chăm sóc các vị sư đau ốm.
6. Dâng thuốc men cho chư Tỳ-kheo bị bệnh.
7. Dâng lúa mạch đến cho chư Tỳ-kheo ni.
8. Dâng y tắm đến cho chư Tỳ- kheo ni.
   Được Đức Phật chấp thuận, từ đó và cả gia đình chồng dường như dành hết thời gian để phục vụ Tam bảo. Vào mỗi buổi chiều bà cho 10 gia nhân thân tín đến tịnh xá Kỳ Viên hỏi thăm bao nhiêu khách Tăng đến, bao nhiêu khách Tăng đi, bao nhiêu người bị bệnh, bao nhiêu vị chăm sóc bệnh để kịp thời cúng dường vật thực, thuốc men đầy đủ… Có một việc trọng đại và cũng là một sự kiện đặc biệt hy hữu trong bổn phận “hộ pháp” của bà Visakha, đấy là việc kiến tạo Tịnh xá “Đông phương” huy hoàng và tráng lệ để dâng cúng Đức Phật và đại chúng.
   Chuyện kể rằng, một hôm nọ đi nghe pháp ở Kỳ Viên cô khoác chiếc áo cưới mà ông thân của cô đã thuê mấy trăm thợ kim hoàn ra tay thiện xảo trong 4 tháng ròng, tới Tịnh xá Kỳ Viên. Khi cô Visakha và thị nữ bước đến cổng Tịnh xá thì không ai là không liếc trông cô gái có phục sức như tiên nữ nhà trời! Cô cảm thấy không thích hợp liền nép vào một lùm cây rậm, cô vội cởi chiếc áo trân quý giao cho thị nữ cầm. Thời pháp ấy do Đức Thế Tôn thuyết giảng. Đề tài nói đến sự “ái luyến, tự ngã” tức là ái luyến bản thân sẽ đưa đến những nguy hại vô lường. Biểu hiện thô tháo của ái luyến tự ngã là thích trau chuốc điểm trang, thích nằm giường êm gối nệm, thích đánh phấn thoa son… biểu hiện vi tế của ái luyến tự ngã là thích tên tuổi của mình được vang dội, thích địa vị mình được trên trước, thích quyền lực của mình được bao trùm thiên hạ, thích ý tưởng quan điểm của mình được người khác chấp nhận, thích chủ thuyết, triết lý của mình được mọi người thực hành. Tất cả đẩy nó xoay quanh bản ngã, thể hiện bản ngã, phóng đại.
   Hệ quả tất yếu của nó là tham dục dục vọng bản ngã tăng trưởng; sân hận hung dữ tăng trưởng; si mê u tối tăng trưởng; chúng sẽ kéo theo không biết bao nhiêu là sầu bi ưu não cho mình và cho cuộc đời… tuy nhiên, cái bản ngã ấy trên lộ trình tu tập nó sẽ bị tước dần dần đi đến quả vị A-la-hán nó mới cắt đứt trọn vẹn cái “ngã mạn” và cái “vô minh” ấy! Vì vậy, ngay từ bây giờ hai hàng cư sĩ phải thấy rõ sự nguy hại của nó để lìa xa từng chút một; sự lìa xa ấy giúp ta bỏ bớt những nhỏ mọn, những ích kỷ, những mưu toan thủ lợi, những đặc quyền riêng tư để quan tâm đến người khác, đến chúng sanh, đến xã hội trong tương quan hoàn cảnh. Riêng Tỳ-kheo Tăng Ni khi học được bài học này sẽ tìm được đời sống phạm hạnh yên ổn thanh bình; không còn chạy theo tứ sự lợi dưỡng, sẽ an vui trong Giáo pháp trung đạo của Như Lai.
   Chấm dứt thời pháp mà cô Visakha còn rùng mình lạnh gáy. Đức Phật biết hết rồi nên ngài đã thuyết cho cô nghe đó! Khi ra về, ra ngoài tịnh xá một đoạn đường, cô thiếu nữ chợt hốt hoảng la lên. Chết rồi! Thưa chủ! Cái áo khoác cái đống kim ngân của cô chủ con đã bỏ quên trong đại giảng đường rồi! Cô Visakha nói không sao đâu con! Đừng lo! Nó là vật ngoài thân mà. Thị nữ đi vào lấy thì cô dặn rằng: khi vào giảng đường có thể có hai trường hợp xảy ra. Nếu áo ấy chưa ai cầm nắm thì con cứ tự tiện xin phép mang về. Nếu chiếc áo ấy đã có vị Tỳ-kheo nào sờ đụng rồi thì con không được lấy, mà ra đây trình lại cho ta. Lát sau cô thị nữ tay không trở ra thưa lại rằng: Tôn giả A-nan-da cùng Sadi sau khi đi thu dọn đây đó, thấy cái áo quý ngài đã tự tay đem cất kỹ vào kho rồi. Ngài bảo ai để quên họ sẽ tới lấy sau.
   Chiều hôm sau, sau khi nghe pháp, cô Visakha nén lại thưa trình với Đức Phật một chuyện. Cô kể lại cho Đức Phật nghe sự kiện bỏ quên cái áo khoác ngày hôm qua. Và cái áo khoác ấy tôn giả A-nan-da đã sờ đụng nó rồi, được coi như tăng đã nhận rồi. Bây giờ cô chính là thí chủ khởi tâm cúng dường, nói lời thưa bạch cúng dường và nghiên thân năm vóc sát đất cúng dường. Vậy xin Tôn sư hoan hỷ thọ nhận cho đệ tử được an lạc và hạnh phúc lâu dài. Đức Phật cười: Như Lai đã thọ nhận đầy đủ thân khẩu ý cúng dường rồi đó! Cô Visakha vui mừng thưa tiếp: cái áo ấy bây giờ là tài sản của Tam bảo đúng pháp và luật rồi. Có thể bán nó đi để kiến tạo một ngôi tịnh xá khang trang cúng dường đến Đức Tôn Sư và thập phương tăng có chỗ tĩnh cư để giáo hóa chúng sanh. Đức Phật rõ biết cái áo Mahalalapasadhana ấy nên ngài nói: Như Lai tùy hỷ hảo sự ấy! Vậy con cứ tùy nghi! Thế rồi, cô Visakha đã cùng với mấy thị nữ đi khắp thành, đến tất cả các tiệm kim hoàn hữu danh để dạm bán chiếc áo châu báu.
   Chủ tiệm nào cũng “kinh hoàng” về giá trị của nó, ai cũng muốn mua nhưng không có đủ tiền vàng để chi trả. Hai ba tiệm hợp lại cũng không đủ sức mua. Cô Visakha nói: giá thị trường hiện tại, nó là bao nhiêu? Ông chủ tiệm già săm soi từng món, tính đếm từng món một. Nghĩa là bao nhiêu viên kim cương, bao nhiêu viên trân châu, bao nhiêu viên san hô, bao nhiêu viên ngọc quý, bao nhiêu vàng, bao nhiêu bạc rồi thở dài nói: thật ra thì nó vô giá. Không tính lụa Kasi thượng hạng, không tính sợi chỉ vàng chỉ bạc, không tính công phu nghệ thuật tinh xảo, chỉ tính châu báu thôi thì giá trị của nó đã lên đến 10 triệu chín trăm nghìn đồng tiền vàng rồi!
   Cô Visakha cảm ơn người chủ tiệm có lòng. Không ai mua nổi thì chính cô sẽ mua lại chiếc áo ấy để hiến tạo tinh xá. Đến ngày cô xin Đức Phật chỉ địa điểm xây dựng, ngài nói nên tìm kiếm mặt bằng trong các khu rừng về hướng đông kinh thành Savatthi, vì đấy có không gian rộng, lại thuận tiện cho chư Tăng từ hướng nam, đông nam lui tới. Vui mừng khôn xiết, cô Visakha lạy tạ Đức Phật rồi trở về chăm lo công việc thiêng liêng của mình.
   NT. Chân Hiền
   (Trích từ Tạp chí Hoa Đàm số 23)
   P/s: Nhân ngày 8/3, Admin Diệu Thanh kính chúc tất cả những người phụ nữ – một nửa của thế giới được nhiều an lạc và luôn tinh tấn trong ánh sáng Đức Từ Tôn! Trân trọng,

Xuất hiện trong các kinh A Hàm

Trung A Hàm 202. Kinh Trì Trai Vai trò : Người nghe