Cổng thành và bến đò Gotama tại Pàtaliputta[30]

Đến Pàtaligàma, đức Phật và các vị khất sĩ được rất nhiều giới cư sĩ ra đón tiếp và thỉnh về nhà nghỉ mát của họ để cúng dường và được nghe thuyết pháp. Đức Phật giảng về 5 điều nguy hiễm cho những ai không giữ giới (Tạng Luật, Đại Phẩm, tập 2: 68) và 5 điều lợi ích cho những ai giữ giới (Tạng Luật, Đại Phẩm, tập 2: 69): có tiền của dồi dào, được tiếng tốt đồn xa, tâm không sợ hãi bối rối, khi chết tâm được thanh tịnh, sẽ được tái sanh vào các cõi an lành.

Qua ngày hôm sau có hai vị đại thần xứ Magadha là Sunìdha và Vassakàra tới viếng Phật và thỉnh Phật đến nhà riêng thọ trai. Họ được vua Ajàtasattu phái tới đây để nghiên cứu và phát triển thành phố Pàtaligàma thành một đô thị lớn với tên mới là Pàtaliputta (hiện nay là Patna), vừa để phát triển kinh tế xứ Magadha, vừa làm thành trì ngăn chận sự xâm nhập của xứ Vajji. Sau khi Phật thọ trai xong, ngài nói bài kệ khuyên dạy như sau:

“Người sáng suốt đến ở chỗ nào

“Hãy nuôi dưỡng người giới đức phạm hạnh

“Và san sẽ công đức với Chư Thiên chỗ ấy.

“Được kính trọng, Chư Thiên sẽ kính trọng lại,

“Được thương mến, Chư Thiên sẽ thương mến lại,

“Và người ấy sẽ được nhiều may mắn với sự phò trợ của Chư Thiên.

(Tạng Luật, Đại Phẩm, tập 2: 72)

Hai vị đại thần vui mừng nói :

–Bạch Thế Tôn, hôm nay Sa môn Gotama ra khỏi thành bằng cổng nào thì cổng ấy sẽ mang tên là cổng Gotama; Sa môn Gotama đến bến đò nào để qua sông Gangà thì bến đò ấy sẽ mang tên là bến đò Gotama.

–Quý vị cứ tùy nghi. Pàtaliputta này sẽ trở nên một thị trấn thương mãi phồn thịnh, nhưng về sau sẽ không tránh khỏi một trong ba hiểm họa lớn là hỏa hoạn, ngập lụt hoặc chiến tranh. Quý vị nên sáng suốt, thận trọng và gieo trồng nhiều phước đức để được chư thiên phò trợ.

Sông Hằng mùa này nước dâng cao gần tới mé bờ. Hai vị đại thần cho gọi năm chiếc đò ngang lớn để đưa Phật[31]và giáo đoàn sang sông một lượt.

[1]Vua Suddhodana(Tịnh Phạn) băng hà vào năm -585, thọ 81 tuổi.

[2]Tỳ kheo Uruvelà Kassapa(Ưu Lầu Tần Loa Ca Diếp) nhập diệt vào khoảng năm -584, thọ 125 tuổi.

[3]Vua Suppabuddha(Thiện Giác Vương) băng hà vào năm -575.

[4]Vua Bimbisàra(Tần Bà Ta La, Bình Sa Vương) băng hà vào năm -553, thọ 66 tuổi.

[5]Ni sư Mahà Pajapati(Ma Ha Ba Xà Ba Đề) nhập diệt vào năm -548, thọ 117 tuổi.

[6]Thượng tọa Ràhula(La Hầu La) nhập diệt vào khoảng năm -547, thọ 48 tuổi.

[7]Vua Pasenadi(Ba Tư Nặc) băng hà vào năm -546, thọ 78 tuổi.

[8]Thượng tọa Moggallàna(Mục Kiền Liên) nhập diệt năm -546.

[9]Ni sư Yasodharà(Da Du Đà La) nhập diệt vào năm -546, thọ 78 tuổi.

[10]Thượng tọa Sàriputta(Xá Lợi Phất) nhập diệt năm -545.

[11]Xem Buddhist Legends, quyển II, trang 43; Trung Bộ 89: kinh Dhammacetiya; Tăng Chi Bộ, chương 10 pháp, kinh 30: Kosala; Tiểu Bộ, Jàtaka 465; Trung A Hàm 213.

[12]Hoàng tử Virudhaka (Vidùdabha)vừa được 26 tuổi, là con của vua Pasenadi với thứ hậu Visabhaksatriya, con gái của vua Mahànàma với một người tỳ nữ.

[13]Hai câu hỏi trên đây trích trong The Life of Buddha as Legend and History, trang 213. Xem Trung Bộ 90: kinh Kannakatthala.

[14]Xem Trung Bộ (Majjhima nikàya) 89: kinh Dhammacetiya.

[15]Xem Buddhist Legends, quyển II, trang 43-46; Tiểu Bộ, Jàtaka 465: Bhadda Sàla; Tăng Nhất A Hàm 26, 266; Tỳ-nại-da Tạp Sự 7; Luật Ngũ Phần 21; Luật Tứ Phần 41; Kinh Đại Bát Niết Bàn, phẩm Phạm hạnh, trang 427.

[16]Theo Tiểu Bộ, Jàtaka 465, thì lúc 7 tuổi, Vidùdabha xin phép cha mẹ về Kapilavatthu thăm ông bà ngoại, mong được cưng chìu và cho quà. Gặp lúc triều đình đang lập trai đàn thỉnh Phật thuyết pháp, Vidùdabha leo lên pháp tòa ngồi chơi, bị những người Sàkya mắng là "kẻ nô tỳ mà dám to gan", đuổi đi, rồi dùng nước và sữa để tẩy sạch pháp tòa. Vidùdabha tức giận lắm, nguyện sau này sẽ dùng máu của dòng họ Sàkya để tẩy sạch ghế của mình.

[17]Vua Mahànàma là ông ngoại của vua Vidùdabha.

[18]Sau khi vua Vidùdabha chết vì thủy tai, những người dòng Sàkya tụ họp lại thành lập Kapilavatthu 2, hiện nay ở làng Piprawa thuộc Ấn Độ. Kapilavatthu 1 hiện nay ở làng Tilaurakot thuộc Nepal.

[19]Có tài liệu cho rằng Vidùdabha bắt 500 cô gái xinh đẹp dòng Sàkya để vui thú . Bị chống cự mãnh liệt, ông ta tức giận sai chặt hết tay chân rồi ném xuống hầm. Khi đức Phật và các vị Tỳ kheo đến nơi, Phật thuyết pháp cho 500 cô gái bị nạn nghe, khiến họ đều được pháp nhãn thanh tịnh và được sanh lên cõi trời. Lại có tài liệu nói rằng trong khi Kapilavatthu đang bị tấn công, Thượng tọa Moggallàna dùng thần thông hiện đến cứu một số người ưu tú dòng Sàkya, để vào bình bát bay đi, nhưng đến khi mở nắp bình bát ra thì chỉ thấy toàn là máu.

[20]Xem The Life of Buddha as Legend and History, trang 141-142; Buddhist Legends, quyển II, trang 304-308; Tiểu Bộ, Jàtaka 95 và 522.

[21]Xem Buddhist Legends, quyển II, trang 306-308.

[22]Xem Đường Xưa Mây Trắng, trang 544.

[23]Theo Tiểu Bộ, Jàtaka 466 (kinh Samudda Vànijà) thì sau khi hai thượng tọa Sàriputta và Moggallàna đến Gayàsìsa đưa các Tỳ kheo lạc đường trở về với Phật, Devadàtta lại bị vua Ajàtasattu và dân chúng bỏ rơi, nên cảm thấy bơ vơ lạc lõng và mang bệnh nặng bèn nhờ hai đệ tử còn lại khiên đến Jetavana để xin sám hối với Phật, không dè vừa đến gần cổng tinh xá thì bị sụp hố chết, tức bị đất nuốt rơi vào địa ngục Avìci (Jàtaka 150, 240, 422 và 457). Hiện nay gần cổng tinh xá Jetavana còn di tích "ao nước Devadàtta" (Devadatta's pond). Theo kinh Diệu Pháp Liên Hoa thì Phật thọ ký cho Devadàtta sẽ thành Phật hiệu là Devaràja.

[24]Xem Trung Bộ (Majjhima nikàya) 29: kinh Mahà Saropama.

[25]Xem Trường Bộ 16; Trường A Hàm 2; Tăng Chi Bộ, chương 7 pháp, kinh 20: Vassakàra.

[26]Xứ Vajji thời bấy giờ đã có thể chế Dân Chủ Cộng Hòa rất tốt đẹp; tổng thống Cedaga Licchavi và các chức sắc trong xứ đều do dân cử bằng cách phổ thông đầu phiếu.

[27]Xem Tăng Chi Bộ, chương 7 pháp, kinh 21: Vị Tỳ-kheo.

[28]Lục Diệu Pháp Môn: Sổlà phép đếm hơi thở để trừ phiền não; dùng tâm điều khiển hơi thở vào, ngưng, ra, đếm một ... Tùylà để hơi thở tự do ra vào nhẹ nhàng, không đếm, nhưng để tâm theo dõi để biết lúc nào thở ra, lúc nào thở vào, lúc nào ngưng. Chỉlà dừng vọng tưởng bằng cách tập trung tư tưởng vào một nơi trên cơ thể như đỉnh đầu, tam tinh, chóp mũi, tim, rún, lòng bàn tay. Quánlà suy nghĩ trong yên lặng để tìm thật tướng, thật tánh, thật thể của sự vật (các pháp) để trừ vọng tưởng và phiền não. Hoànlà quán sát tâm mình xem đã hết vọng tưởng và phiền não chưa. Tịnhlà xả hết, không chỉ không quán, để tâm an nhiên thanh tịnh, không nghĩ tưởng. Trong khi thực hành Chỉ mà có vọng tưởng nổi lên thì dùng Quán để trừ. Xong rồi thực hành Hoàn để xem tâm mình đã hết vọng tưởng đó chưa. Nếu hết thì chuyển sang Tịnh (Xả), nếu còn thì tiếp tục dùng Quán để trừ.

[29]Xem Trường Bộ (Dìgha nikàya) 28: kinh Sampasadaniya; Trường Bộ 16: kinh Mahà Parinibbàna; Trường A Hàm 2: kinh Du Hành; Tương Ưng Bộ, chương 47, kinh 12: Nàlandà; Đường Xưa Mây Trắng, trang 548-549.

[30]Xem Tiểu Bộ, Udàna VIII.6; Tạng Luật, Đại Phẩm, tập 2: 71-74; The Life of Buddha as Legend and History, trang 143.

[31]Theo kinh Trường Bộ 16, kinh Udàna VIII.6, Tạng Luật (Đại Phẩm, tập 2: 74) thì đức Phật dùng thần thông cùng chư đệ tử sang sông trong lúc hai vị đại thần đang chuẩn bị đò.